Trong Đông y không có bệnh danh "sa sút trí tuệ", nhưng căn cứ vào các triệu chứng lâm sàng có thể thấy tình trạng này thuộc phạm vi các chứng như "ngốc bệnh", "kiện vong", "điên chứng", "thiện vong", "lão suy"...
Vương Thanh Nhậm, y gia lỗi lạc đời Thanh đã bàn đến cơ chế bệnh sinh của căn bệnh này và cho rằng: "Linh cơ ký ức tại não bất tại tâm" (tinh thần, trí nhớ ở não chứ không phải ở tâm)," cao niên vô ký tính giả, não tủy tiệm không" (ở người già mất trí não tủy dần dần trống rỗng).
1. Nguyên nhân và cơ chế sinh bệnh
Cho đến nay, về cơ chế bệnh sinh của căn bệnh này các nhà Đông y đều thống nhất cho rằng vị trí của bệnh là ở não nhưng có liên quan mật thiết với tạng phủ khác như tâm, tỳ, can và đặc biệt là thận.
Y thư cổ viết : "Não là bể của tủy, thận chủ cốt sinh tủy, thận khí thông với não". Bởi vậy, giữa não và thận có mối quan hệ đặc biệt mật thiết. Trên thực nghiệm các nhà Đông y đã chứng minh các thuốc bổ thận đều có tác dụng điều tiết rõ rệt công năng của hệ trục não - tuyến yên - tuyến thượng thận. Mặt khác, trên lâm sàng hầu hết các bệnh nhân bị sa sút trí tuệ đều có biểu hiện của hội chứng thận hư theo quan niệm của Đông y.
Theo Đông y bệnh nhân sa sút trí tuệ đều có biểu hiện của hội chứng thận hư
Vì vậy, thận hư là vấn đề trọng yếu và bổ thận là một trong những khâu không thể thiếu được trong phác đồ điều trị. Thêm nữa, y thư cổ cũng viết: "Tâm chủ thần minh", "tỳ hư sinh đàm, đàm uất lâu ngày hóa hỏa, đàm nhiệt làm hại thần minh". Vì vậy, vai trò của tâm và tỳ đối với đời sống tinh thần cũng có một ý nghĩa rất quan trọng.
Như vậy, cái "gốc" của căn bệnh này chính là sự suy yếu của các tạng phủ, trong đó não và thận là khâu trọng yếu. Cái "ngọn" của bệnh là các chứng trạng bệnh lý do đàm trệ, huyết ứ, khí uất... gây ra.
2. Phương pháp trị liệu của Đông y
Đối với căn bệnh này, phương pháp điều trị của y học cổ truyền là hết sức phong phú, có thể chia thành 2 nhóm chính: Dùng thuốc và không dùng thuốc. Nhưng tất cả đều phải tuân thủ nguyên tắc chung là lấy việc kiện tỳ, bổ thận, hoạt huyết làm căn bản, trên cơ sở đó mà gia giảm các vị thuốc hoặc huyệt vị châm cứu cho phù hợp. Nhiều tác giả chủ trương phân chia sa sút trí tuệ ở người cao tuổi thành một số thể bệnh khác nhau và sử dụng các bài thuốc cổ tương ứng để trị liệu:
- Thể Tâm thận bất giao dùng bài: Lục vị địa hoàng hoàn gia giảm.
- Thể Đàm ứ tương kết dùng bài: Thọ tinh hoàn gia giảm.
- Thể Đàm nhiệt nhiễu tâm dùng bài: Xương bồ uất kim thang gia giảm.
- Thể Can thận bất túc dùng bài: Kỷ cúc địa hoàng hoàn gia giảm.
- Thể Tỳ thận lưỡng hư dùng bài: Hoàn thiếu đan gia giảm.
Cũng có tác giả chủ trương sử dụng một bài thuốc làm hạt nhân rồi trên cơ sở đó gia giảm tùy theo tình trạng bệnh lý cụ thể.
Bài thuốc này gồm các vị: Đẳng sâm, hoàng kỳ, bạch truật, xương bồ, hoài sơn bán hạ chế, ích trí nhân tiên linh tỳ.
- Nếu tỳ thận dương hư gia phụ tử chế, can khương, thỏ ty tử, đỗ trọng.
- Nếu khí trệ huyết ứ gia thêm đào nhân, đan sâm, xuyên khung, ngô công
- Nếu đàm trọc ứ trở gia thêm nam tinh, hậu phác, trần bì, viễn chí.
Hà thủ ô trắng trong bài thuốc trị sa sút trí tuệ ở người cao tuổi
3. Món ăn bài thuốc hỗ trợ điều trị sa sút trí tuệ
Bài 1: Hà thủ ô trắng 30g, hồng táo 10 quả, đại mạch 200g, nấu thành cháo ăn hàng ngày.
Bài 2: Bách hợp 30g, mộc nhĩ đen 15g, nấu canh ăn.
Bài 3: Óc dê 1 bộ, long nhãn 15g, nấu chín ăn mỗi tuần 1 lần.
Bài 4: Óc lợn 2 bộ, mộc nhĩ trắng 6g, mộc nhĩ đen 6g, nấm hương 6g rửa sạch thái chỉ, trứng chim cút 3 quả luộc chín bỏ vỏ, tất cả đem hấp chín ăn mỗi tuần 1 lần.
Bài 5: Thịt dê 125g, rửa sạch thái miếng, kỷ tử 10g, đào nhân 15g, gừng tươi 3 lát, tất cả đem hầm nhừ, chế thêm hành hoa, gia vị vừa đủ, ăn nóng mỗi tuần 2 lần.
Bài 6: Thịt gà chỗ ức 150g bỏ da chặt miếng, nhúng vào hỗn hợp gồm lòng trắng trứng gà, bột chiên và gia vị rồi rán vàng. Đào nhân 50g ngâm nước sôi, bóc bỏ vỏ, đậu hà lan 30g. Tất cả đem nấu thành canh với tỏi, gừng tươi và một chút rượu vang, ăn hàng ngày.
Bài 7: Long nhãn 60g nấu với đường đỏ, sau đó đập 1 quả trứng gà vào, đun sôi vài phút là được, ăn nóng hàng ngày.
Bài 8: Viễn chí, thỏ ty tử, thục địa và ngũ vị tử mỗi vị 18g, thạch xương bồ 12g, xuyên khung 12g và địa cốt bì 12g, tất cả đem ngâm với 600ml rượu trắng trong 7 ngày rồi bỏ bã, uống mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 10ml.
Bài 9: Mạch môn 60g, bá tử nhân 30g, phục linh 30g, quy đầu 30g, long nhãn 30g và sinh địa 45, tất cả ngâm với 3000 ml rượu trong 7 ngày, uống mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 10ml
Mời bạn xem thêm video:
Mùa hoa cải
