Việt Nam được thiên nhiên ưu đãi hệ sinh thái đa dạng, là nền tảng quan trọng để phát triển dược liệu. Chính phủ đã xác định 8 vùng dược liệu trọng điểm trong quy hoạch phát triển ngành dược liệu. Những năm gần đây, nhất là từ 2024, nhiều địa phương đã triển khai kế hoạch cụ thể, mở rộng vùng nguyên liệu, thu hút doanh nghiệp và từng bước chuẩn hóa sản xuất.
Vùng Tây Bắc gồm Lào Cai, Lai Châu, Điện Biên, Sơn La. Vùng này có lợi thế sinh thái rõ rệt ở độ cao và khí hậu á-nhiệt đới, đất dốc, mùa đông lạnh - điều kiện phù hợp cho các loài dược liệu núi cao như tam thất, actiso, giảo cổ lam, ý dĩ. Thực tiễn tại Lào Cai (2024) đã cho thấy vùng có trên 4.200 ha dược liệu, trong đó 157 ha đạt tiêu chuẩn GACP - WHO cho 11 loại, sản lượng tươi đạt khoảng 16.650 tấn, giá trị khoảng 380 tỷ đồng; đây là bằng chứng khả năng đáp ứng sản lượng lớn nếu tiếp tục chuẩn hóa. Cơ hội phát triển nằm ở việc nhân rộng diện tích đạt chuẩn GACP - WHO, phát triển giống địa phương, liên kết du lịch-nông nghiệp để gia tăng giá trị sản phẩm và thu hút nhà đầu tư vào khâu sơ chế, chế biến sơ bộ ngay tại vùng.
Vùng Đông Bắc gồm Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Phú Thọ,... sở hữu hệ rừng tự nhiên, tầng thực vật dưới tán phong phú, thuận lợi cho khai thác và trồng các cây dược liệu rừng như ba kích, đương quy, hoài sơn. Các dự án vùng trồng đã được phê duyệt với quy mô hàng trăm ha, khuyến khích mô hình trồng dưới tán rừng để vừa khai thác vừa bảo tồn. Lạng Sơn với diện tích hồi lớn (hơn 30.000 ha hồi) là minh chứng cho tiềm năng nguyên liệu lớn. Cơ hội phát triển nằm ở phát triển mô hình trồng bền vững dưới tán rừng, xây dựng vùng giống tập trung, tiêu chuẩn hóa thu hái và kết nối HTX - doanh nghiệp để đưa sản phẩm vào chuỗi chế biến.
Vùng Đồng bằng sông Hồng với Hà Nội, Hưng Yên,... có lợi thế là đất canh tác rộng, hệ thống thủy lợi, lao động và gần các thị trường tiêu thụ lớn. Đây là môi trường thích hợp cho dược liệu ngắn ngày và canh tác theo tiêu chuẩn. Hà Nội cũng đã có mô hình HTX canh tác hữu cơ, liên kết OCOP. Cơ hội phát triển là mở rộng sản xuất dược liệu chuẩn cho thị trường nội địa, đẩy mạnh canh tác hữu cơ, phát triển hệ thống sơ chế trung tâm gần vùng trồng và tận dụng thị trường tiêu thụ lớn quanh các đô thị.
Vùng Bắc Trung Bộ gồm Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Trị có lợi thế đường đai núi - trung du với tầng thổ nhưỡng và rừng tự nhiên phù hợp cho quế, ba kích, trà hoa vàng và các loài rừng khác. Các tỉnh như Thanh Hóa, Nghệ An đã tổ chức hội nghị, kết nối giao thương và khuyến khích trồng dưới tán rừng. Cơ hội phát triển nằm ở tổ chức vườn giống, nhân rộng mô hình trồng bền vững, phát triển vùng nguyên liệu gắn với chế biến địa phương và kết nối xúc tiến thương mại.
Hiện Việt Nam quy hoạch 8 vùng dược liệu trọng điểm nhằm lựa chọn, khai thác phù hợp với từng loài theo đặc thù vùng miền, địa hình và khí hậu, mỗi năm cung ứng hàng nghìn tấn dược liệu.
Vùng Duyên hải Nam Trung Bộ gồm Quảng Ngãi, Khánh Hòa,... có khí hậu cận nhiệt đới, nhiều loài đặc hữu với giá trị cao như sâm Ngọc Linh, quế Trà My, sa nhân. Việc Chính phủ phê duyệt Đề án hình thành Trung tâm công nghiệp dược liệu tại Quảng Nam (nay là Đà Nẵng) với việc lấy sâm Ngọc Linh làm cây chủ lực là cơ sở chính sách để tập trung nguồn lực. Cơ hội phát triển bao gồm: xây dựng trung tâm giống - chế biến, thu hút đầu tư cho chế biến sâu, phát triển thương hiệu đặc sản dược liệu và mở rộng xuất khẩu nếu đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Vùng Tây Nguyên gồm Quảng Ngãi, Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng có khí hậu cao nguyên, hệ sinh thái rừng-núi thuận lợi cho cây sâm, lan dược liệu và nhiều loài bản địa. Gia Lai đã có kế hoạch mở rộng diện tích sâm Ngọc Linh; Đắk Lắk ban hành kế hoạch triển khai chiến lược phát triển ngành dược. Cơ hội phát triển là tận dụng lợi thế đất rừng để trồng các cây giá trị cao theo mô hình bền vững, phát triển chuỗi giống - vườn - chế biến và thu hút nhà máy chế biến quy mô vùng.
Vùng Đông Nam Bộ gồm Đồng Nai, TP.HCM,... có lợi thế hạ tầng công nghiệp, logistics và gần khu công nghiệp, thuận lợi cho phát triển khâu chế biến, đóng gói và xuất khẩu. Trong đó Đồng Nai đã có kế hoạch phát triển dược liệu, khuyến khích mô hình vườn thương mại và thu hút doanh nghiệp chế biến. Cơ hội chính là chuyển dịch từ sản xuất thô sang chế biến sâu, xây dựng nhà máy sơ chế/chế biến, kết nối chuỗi cung ứng xuất khẩu.
Vùng Tây Nam Bộ gồm An Giang, Đồng Tháp, Tây Ninh, Cà Mau sở hữu hệ sinh thái đồng bằng sông Cửu Long, đất phèn, vùng ngập nước - thuận lợi cho dược liệu thủy sinh, cây gừng, nghệ, sen, tràm. An Giang đã có Kế hoạch 855/KH-UBND (10/9/2024) phát triển ngành dược liệu theo chuỗi giá trị; Đồng Tháp cũng triển khai trung tâm nghiên cứu, bảo tồn dược liệu vùng Đồng Tháp Mười. Cơ hội phát triển gồm phát huy lợi thế đặc thù sinh thái để xây dựng sản phẩm OCOP, phát triển chuỗi chế biến sản phẩm thô lên chế phẩm, và ứng dụng nghiên cứu bảo tồn - khôi phục nguồn gen.
Nhìn chung, các vùng đã bước đầu phát huy lợi thế, diện tích dược liệu đạt chuẩn GACP-WHO tăng, nhiều cây quý được bảo tồn và khai thác bền vững. Tuy nhiên, diện tích đạt chuẩn còn ít so với tiềm năng, sản xuất còn phân tán, chế biến sâu hạn chế, liên kết chuỗi chưa chặt chẽ. Cần đẩy mạnh hơn nữa việc chuẩn hóa giống, quy trình, xây dựng thương hiệu, kết nối thị trường để 8 vùng dược liệu trọng điểm thực sự trở thành nền tảng phát triển ngành dược liệu quốc gia.
Xem thêm video được quan tâm:
Chương trình Vinh danh vì sự phát triển Dược liệu Việt Nam.
