8 cách đơn giản nhưng hiệu quả giúp bạn phòng ngừa HIV

Mỗi người đều có những yếu tố nguy cơ và hoàn cảnh khác nhau, từ thói quen tình dục, kế hoạch sinh con đến tình trạng sức khỏe hiện tại. Vì thế, việc phòng ngừa HIV hiệu quả không thể áp dụng một cách "rập khuôn" cho tất cả. Điều quan trọng là bạn cần nhìn nhận trung thực về bản thân, đánh giá các rủi ro cá nhân và xây dựng chiến lược bảo vệ riêng phù hợp.

Dưới đây là tám biện pháp đơn giản, dễ thực hiện mà bạn có thể kết hợp để giảm nguy cơ lây nhiễm HIV, giúp bảo vệ sức khỏe cho chính mình và người thân.

1. Hiểu rõ các yếu tố nguy cơ lây nhiễm HIV

Phòng ngừa HIV bắt đầu từ việc nắm vững kiến thức – hiểu cách virus HIV lây truyền và xác định rõ những hành vi nào khiến bạn có nguy cơ cao.

Những điều cơ bản cần biết:

• HIV lây qua tiếp xúc với tinh dịch, dịch trước tinh dịch, máu, dịch âm đạo, dịch trực tràng và sữa mẹ. Con đường lây truyền chủ yếu là quan hệ tình dục qua đường âm đạo hoặc hậu môn không an toàn, dùng chung kim tiêm.
• HIV cũng có thể lây từ mẹ sang con trong thời kỳ mang thai, khi sinh hoặc khi cho con bú; hoặc qua tai nạn nghề nghiệp như bị kim tiêm đâm.
• HIV không lây qua chạm, ôm, hôn, muỗi đốt, dùng chung chén bát, nhà vệ sinh, bồn rửa, vòi nước, hay tiếp xúc với nước bọt, mồ hôi, nước mắt.

2. Dùng thuốc dự phòng trước phơi nhiễm (PrEP)

PrEP là một biện pháp dự phòng HIV trong đó người chưa nhiễm HIV uống thuốc kháng vi-rút hằng ngày, giúp giảm nguy cơ nhiễm HIV tới 99%.

Các lựa chọn mới:

• Apretude (cabotegravir): tiêm 2 tháng/lần.
• Yeztugo (lenacapavir): tiêm 6 tháng/lần.

Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), tất cả thanh thiếu niên và người trưởng thành có hoạt động tình dục nên được tư vấn về PrEP.

PrEP đặc biệt hữu ích với những người:

• Có bạn tình nhiễm HIV mà tải lượng virus có thể phát hiện được hoặc chưa rõ.
• Có nhiều bạn tình không biết tình trạng HIV.
• Đã mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI) trong 6 tháng qua.

Bất cứ ai có nguy cơ nhiễm HIV và muốn chủ động bảo vệ bản thân đều có thể sử dụng PrEP.

3. Duy trì tải lượng virus "không phát hiện được" (U=U hay K=K)

"Không phát hiện = Không lây truyền" (U=U hay K=K) là nguyên tắc khoa học chứng minh rằng: Người nhiễm HIV nếu điều trị đều đặn bằng thuốc kháng vi-rút (ARV) và đạt tải lượng virus dưới 200 bản sao/mL máu sẽ không lây truyền HIV cho người khác.

Các nghiên cứu lớn như PARTNER 1 và PARTNER 2 (2010–2018) khẳng định, khi duy trì tải lượng virus không phát hiện được, nguy cơ lây truyền HIV qua đường tình dục bằng 0.

4. Sử dụng bao cao su đúng cách

Bao cao su (cho cả nam và nữ) vẫn là biện pháp đơn giản, hiệu quả và sẵn có nhất để phòng tránh thai, HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục (STI). Sử dụng bao cao su giúp bảo vệ mô âm đạo và hậu môn khỏi tổn thương, giảm nguy cơ lây HIV – đặc biệt trong trường hợp mắc các bệnh STI như giang mai, lậu, chlamydia, vốn có thể làm tăng khả năng lây nhiễm HIV.

5. Thụ thai an toàn

Với tiến bộ điều trị hiện nay, việc mang thai an toàn là hoàn toàn khả thi. Khi người nhiễm HIV duy trì tải lượng virus không phát hiện được, kết hợp với việc người bạn tình âm tính dùng PrEP, nguy cơ lây truyền gần như bằng 0, đồng thời vẫn đảm bảo cơ hội sinh con khỏe mạnh.

6. Phòng ngừa lây truyền từ mẹ sang con

Phòng ngừa lây truyền HIV từ mẹ sang con bao gồm tất cả giai đoạn trước, trong và sau khi mang thai. Nhờ xét nghiệm sàng lọc HIV thường quy cho phụ nữ mang thai, tỷ lệ lây truyền từ mẹ sang con hiện nay rất thấp. Nếu người mẹ bắt đầu điều trị ARV sớm trong thai kỳ, nguy cơ lây truyền cho con rất thấp, dưới 2%, ngay cả khi điều trị muộn. Vì HIV có thể hiện diện trong sữa mẹ, người mẹ nhiễm HIV không nên cho con bú để tránh lây truyền.

7. Không dùng chung kim tiêm

Người tiêm chích ma túy (PWID) có nguy cơ nhiễm HIV rất cao – các nghiên cứu cho thấy 20–40% trong nhóm này có thể bị nhiễm do dùng chung kim tiêm hoặc ống tiêm. Bạn tình của họ cũng có thể bị phơi nhiễm nếu không biết tình trạng của đối phương. Các chương trình trao đổi kim tiêm sạch đã chứng minh hiệu quả rõ rệt trong việc giảm nguy cơ lây HIV và viêm gan C.

8. Dự phòng sau phơi nhiễm (PEP)

Nếu bạn nghi ngờ đã tiếp xúc với HIV – chẳng hạn sau quan hệ không bảo vệ hoặc tai nạn nghề nghiệp – hãy đến cơ sở y tế càng sớm càng tốt để được chỉ định thuốc dự phòng sau phơi nhiễm (PEP).

PEP cần được bắt đầu trong vòng 72 giờ kể từ khi phơi nhiễm, dùng thuốc liên tục 28 ngày. Nếu được khởi trị sớm, PEP có thể giảm nguy cơ nhiễm HIV tới 81%.

Tùy theo nguy cơ cá nhân, bạn có thể kết hợp các biện pháp sau để bảo vệ sức khỏe:

• Dùng bao cao su khi quan hệ.
• Dùng PrEP nếu bạn chưa nhiễm HIV nhưng có nguy cơ cao.
• Duy trì tải lượng virus không phát hiện được nếu bạn đang điều trị HIV.
• Điều trị ARV khi mang thai, tránh cho con bú nếu nhiễm HIV.
• Không dùng chung kim tiêm hoặc dụng cụ chích.
• Dùng PEP ngay khi có phơi nhiễm nguy cơ.

Mời bạn xem thêm video: