Trầm cảm sau sinh không chỉ là một vấn đề cảm xúc thoáng qua mà là một rối loạn tâm trạng nghiêm trọng, Các chuyên gia y tế khẳng định, việc phòng ngừa trầm cảm sau sinh phải là một chiến lược toàn diện, bắt đầu từ giai đoạn trước khi thụ thai và kéo dài cho đến khi em bé lớn lên.
1. Trầm cảm sau sinh là gì?
Người mẹ bị trầm cảm sau sinh sẽ không đủ khả năng tâm lý để chăm sóc tốt cho gia đình và trẻ.
Trầm cảm sau sinh là một vấn đề phổ biến, hầu hết phụ nữ đều trải qua một số dạng buồn bã, mệt mỏi sau sinh nhưng ít ai dám thừa nhận mức độ nghiêm trọng của nó. Điều quan trọng là phải hiểu rõ, trầm cảm sau sinh không chỉ là nỗi buồn thoáng qua hay kết quả của những bất hòa trong gia đình. Đây là một rối loạn tâm trạng phức tạp, thường xảy ra với những phụ nữ có khuynh hướng trầm cảm và cho đến nay, cơ chế chính xác vẫn còn là một ẩn số lớn đối với khoa học.
Hiện nay, giới y khoa sử dụng thuật ngữ chính xác hơn là "trầm cảm quanh sinh" vì rối loạn này có thể bắt đầu ngay trong thai kỳ hoặc trong vòng 4 - 8 tuần sau sinh. Ở mức độ nghiêm trọng nhất, nó có thể tiến triển thành loạn thần sau sinh, gây nguy hiểm đến tính mạng của cả người phụ nữ và em bé.
2. Chủ động phòng ngừa trầm cảm sau sinh
Việc phòng ngừa trầm cảm sau sinh không phải là điều bất khả thi nhưng nó đòi hỏi một chiến lược toàn diện, chủ động và có sự tham gia của cả hệ thống y tế, gia đình và cộng đồng.
Việc chuẩn bị cho thai kỳ phải bắt đầu bằng việc sàng lọc và quản lý các yếu tố nguy cơ sức khỏe tinh thần.
Sàng lọc tâm lý: Các chương trình tiền sản lý tưởng nên kết hợp sàng lọc trầm cảm ngay từ đầu. Bất kỳ bệnh tâm thần nào nếu đã tồn tại từ trước đều cần được các bác sĩ chuyên khoa quản lý chặt chẽ, tư vấn phác đồ điều trị phù hợp để đảm bảo an toàn cho thai kỳ.
Tránh mang thai ngoài ý muốn: Mang thai ngoài ý muốn là một yếu tố làm tăng cao nguy cơ trầm cảm sau sinh do áp lực tài chính và tinh thần. Việc giáo dục về tránh thai và kế hoạch hóa gia đình là biện pháp phòng ngừa gián tiếp nhưng cực kỳ hiệu quả.
Điều chỉnh yếu tố rủi ro sức khỏe: Các yếu tố sau đây đã được xác định làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm trạng và tâm thần, cần được điều chỉnh sớm về sức khỏe thể chất (béo phì, suy giáp, và tình trạng thiếu hụt vitamin D); Hút thuốc, lạm dụng rượu và chất gây nghiện; Bạo lực gia đình, mâu thuẫn trong các mối quan hệ và lối sống ít vận động.
Đảm bảo dinh dưỡng: Chế độ dinh dưỡng khoa học giúp củng cố sức khỏe thần kinh của người mẹ, làm giảm nguy cơ trầm cảm sau sinh. Việc bổ sung acid béo omega 3 (rất quan trọng cho chức năng não), acid folic và vitamin D đã được các nghiên cứu ghi nhận là có tác dụng làm giảm đáng kể nguy cơ phát triển trầm cảm sau sinh. Một chế độ ăn uống lành mạnh, điều độ và đủ chất là nền tảng để cơ thể người mẹ chống lại sự kiệt sức.
Kiến thức và sự hỗ trợ xã hội: Kiến thức giúp người mẹ tự tin, và sự hỗ trợ gia đình là tấm lưới an toàn vững chắc nhất. Các lớp học tiền sản đóng vai trò quan trọng trong việc trang bị kiến thức, không chỉ dừng lại ở kỹ thuật sinh nở. Phụ nữ cần được dạy về những thay đổi thể chất và tâm lý xảy ra trong thai kỳ và sau sinh. Việc hiểu rõ những gì sẽ xảy ra giúp họ không hoang mang khi thấy mình mệt mỏi hay cáu kỉnh. Hướng dẫn cụ thể về việc cho con bú và nuôi dưỡng trẻ giúp người mẹ tự tin, giảm áp lực tâm lý trong những tuần đầu tiên.
Phá vỡ những rào cản hủ tục: Một số suy nghĩ hủ tục đẩy người mẹ vào tình trạng nguy kịch. Việc giữ người mẹ cách ly với thế giới bên ngoài, không cho tiếp xúc, chỉ đối diện với em bé quấy khóc, đòi bú liên tục, làm tăng cảm giác kiệt sức và bất lực. Theo các chế độ ăn kiêng cổ hủ, không cho uống đủ nước vì sợ gây hại cho mẹ và bé, tất cả những điều này đều làm tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh. Việc thay đổi quan niệm, khuyến khích người mẹ được đối xử bình thường hóa (ăn uống lành mạnh, không bị cô lập) là rất cần thiết.
Giấc ngủ và sự chăm sóc của gia đình: Khi mệt mỏi và cáu kỉnh vì thiếu ngủ là điều bình thường, đó là lúc vai trò của người chồng và gia đình phát huy tác dụng. Giấc ngủ là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất. Toàn bộ gánh nặng công việc nhà cùng với việc chăm sóc em bé phải được chia sẻ. Người chồng hoặc người thân cần đảm nhận việc chăm sóc em bé để người mẹ có thể có được những giấc ngủ chất lượng, dù là ngắn.
Nghỉ ngơi là cần thiết nhưng người mẹ cũng phải được khuyến khích quay trở lại thói quen sinh hoạt bình thường, ngồi ăn uống, nói chuyện cùng mọi người, đọc sách, nghe nhạc và thậm chí ra ngoài đi dạo cùng chồng. Sự kết nối xã hội là liệu pháp tâm lý tự nhiên để chống lại sự cô độc.
Sự hỗ trợ gia đình tốt mang ý nghĩa lớn hơn chúng ta tưởng. Trên thế giới, đã có những trường hợp phụ nữ đơn thân mất kiểm soát vì kiệt sức khi em bé không ngừng khóc. Điều đó nhấn mạnh, gia đình chính là tấm lưới an toàn cuối cùng ngăn chặn những hành động tiêu cực, gây tổn hại cho cả mẹ và bé.
Phát hiện sớm và can thiệp y tế khẩn cấp: Bất kỳ dấu hiệu nào của căng thẳng, thiếu tự tin hoặc trầm cảm kéo dài, đặc biệt là khi có suy nghĩ tiêu cực hoặc làm hại bản thân/em bé, cần phải được nhận biết và tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức. Việc điều trị kịp thời sẽ giúp ngăn ngừa tổn hại nghiêm trọng cho cả mẹ và bé.
Trầm cảm sau sinh là một thách thức không chỉ của riêng người phụ nữ. Nó đòi hỏi sự quan tâm toàn diện, từ y tế, dinh dưỡng cho đến sự đồng hành, thấu hiểu của gia đình. Hãy biến giai đoạn thay đổi này thành một hành trình được hỗ trợ đầy đủ và an toàn nhất.
