Kỳ thị HIV không chỉ tạo ra những định kiến tiêu cực mà còn làm tổn thương những người nhiễm bệnh. Nhiều người vẫn coi HIV là hậu quả của lối sống sai lầm, dẫn đến sự sợ hãi và khinh miệt từ cộng đồng. Để thay đổi cái nhìn này, chúng ta cần nâng cao nhận thức và giáo dục về HIV.
Các hình thức kỳ thị có thể diễn ra ở nhiều mức độ:
- Trong cộng đồng: Bị xa lánh, đồn đoán, thậm chí bị công khai thông tin về tình trạng nhiễm HIV.
- Trong gia đình: Thiếu sự chia sẻ, chăm sóc, có khi bị từ chối hoặc đuổi ra khỏi nhà.
- Trong môi trường y tế: Sợ bị phán xét, từ chối điều trị hoặc phục vụ thiếu tận tình.
- Trong công việc: Mất cơ hội việc làm, bị sa thải hoặc không được thăng tiến, khi lộ tình trạng HIV.
Chính những hành vi kỳ thị này tạo ra "sự kỳ thị nội tâm", khi người nhiễm HIV tự đổ lỗi cho bản thân, tin rằng họ không xứng đáng được yêu thương và tôn trọng. Đây là yếu tố then chốt dẫn đến những rối loạn tâm lý nghiêm trọng.
Kỳ thị là “rào cản vô hình” khiến người nhiễm HIV dễ rơi vào trầm cảm, mặc cảm tự ti và cô lập xã hội...
Dưới đây là những tác hại tâm lý mà kỳ thị gây ra cho người nhiễm HIV:
1. Trầm cảm - tổn thương tâm lý do kỳ thị với người nhiễm HIV
Nhiều nghiên cứu cho thấy, tỷ lệ trầm cảm ở người nhiễm HIV cao gấp 2 - 3 lần so với dân số chung. Sự kỳ thị từ cộng đồng và chính người bệnh cảm nhận về bản thân có thể dẫn đến cảm giác tuyệt vọng vì bệnh tật, bị xã hội xem nhẹ hoặc coi thường, lo sợ bị phát hiện tình trạng nhiễm HIV, từ đó hạn chế tiếp xúc xã hội, tự trách bản thân, nghĩ rằng mình là gánh nặng cho gia đình và người thân…
Trầm cảm không chỉ ảnh hưởng tâm lý mà còn tác động tiêu cực đến điều trị khiến người bệnh mất động lực tuân thủ điều trị ARV, dễ bỏ thuốc hoặc uống không đúng giờ, dẫn đến kháng thuốc và tăng nguy cơ tiến triển thành AIDS. Từ đó khiến hệ miễn dịch của người nhiễm HIV suy yếu nhanh hơn, cơ thể dễ mắc các nhiễm trùng cơ hội. Không những thế, trầm cảm còn làm tăng nguy cơ hành vi nguy hiểm như nghiện rượu, chất kích thích hoặc tự sát ở người nhiễm HIV.
Nếu kỳ thị không được giảm thiểu, vòng luẩn quẩn giữa kỳ thị - trầm cảm - bỏ điều trị sẽ khiến sức khỏe thể chất và tinh thần người nhiễm HIV suy sụp nhanh chóng.
2. Tự ti
Kỳ thị khiến người bệnh dễ đánh mất giá trị bản thân. Khi liên tục phải nghe những lời nói hoặc thái độ chê bai, họ bắt đầu tin rằng mình "không xứng đáng" được yêu thương hoặc tôn trọng, cảm thấy xấu hổ, nhục nhã… Theo thời gian, điều này khiến người nhiễm HIV càng ngày càng mặc cảm tự ti: Tránh giao tiếp, hạn chế kết bạn hoặc tìm kiếm sự hỗ trợ, từ chối cơ hội tham gia các hoạt động xã hội, từ đó càng bị cô lập; thậm chí dễ bị lợi dụng hoặc rơi vào các mối quan hệ độc hại do thiếu tự tin bảo vệ bản thân.
Mặc cảm, tự ti khiến người bệnh khó hình thành tư duy tích cực, không dám lên tiếng khi bị phân biệt đối xử, và từ bỏ quyền lợi của mình. Họ có xu hướng che giấu tình trạng HIV, dẫn đến việc không tham gia khám sức khỏe định kỳ hoặc các chương trình điều trị sớm, làm tăng nguy cơ lây truyền HIV trong cộng đồng.
3. Cô lập xã hội
Khi vừa sợ bị kỳ thị vừa tự ti về bản thân, người nhiễm HIV dễ tự cô lập:
- Hạn chế tiếp xúc với bạn bè, đồng nghiệp hoặc thậm chí là gia đình.
- Ngại chia sẻ về bệnh tình, lo sợ thông tin bị lộ.
- Sống khép kín, thiếu nguồn hỗ trợ về tinh thần và vật chất.
Hậu quả của cô lập xã hội khiến người bệnh thiếu kết nối xã hội làm tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu. Khi không có ai động viên hoặc nhắc nhở, người bệnh dễ bỏ dở phác đồ, thậm chí có thể vô tình thực hiện hành vi nguy cơ cao mà không biết cách phòng tránh.
Nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chỉ ra rằng, hỗ trợ xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện sức khỏe tinh thần và khả năng tuân thủ điều trị. Người nhiễm HIV có mạng lưới bạn bè và gia đình ủng hộ thường có chất lượng cuộc sống cao hơn, ít bị trầm cảm và tỷ lệ điều trị thành công cao hơn.
4. Rối loạn stress sau sang chấn
Rối loạn stress sau sang chấn (PTSD) là một vấn đề sức khỏe tâm thần phổ biến ở người nhiễm HIV, thường xuất phát từ những trải nghiệm đau thương như sốc tâm lý khi nhận chẩn đoán, kỳ thị, bạo lực hoặc mất mát người thân.
Rối loạn này gây lo âu, trầm cảm, mất ngủ, cô lập xã hội, làm suy giảm chất lượng sống. Căng thẳng kéo dài làm giảm tế bào CD4, tăng nguy cơ tiến triển AIDS. PTSD còn khiến người bệnh giảm tuân thủ điều trị ARV, dẫn đến tải lượng virus cao, kháng thuốc và nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng. Một số người tìm đến rượu, ma túy hoặc hành vi nguy cơ để đối phó, càng làm trầm trọng tình trạng sức khỏe.
5. Lo âu
Lo âu là rối loạn tâm thần thường gặp ở người nhiễm HIV, xuất phát từ cú sốc khi nhận chẩn đoán, kỳ thị xã hội, sợ lây truyền bệnh hoặc biến chứng sức khỏe. Lo âu kéo dài gây mất ngủ, trầm cảm, suy giảm chất lượng sống, đồng thời làm tăng tiết cortisol, ảnh hưởng tiêu cực đến hệ miễn dịch, khiến số lượng tế bào CD4 giảm và bệnh tiến triển nhanh sang giai đoạn AIDS.
Ngoài ra, lo âu khiến người bệnh giảm tuân thủ điều trị ARV, dễ quên uống thuốc hoặc bỏ điều trị, dẫn đến tải lượng virus tăng cao và nguy cơ kháng thuốc. Một số người có thể tìm đến rượu, ma túy hoặc hành vi nguy cơ, làm tăng nguy cơ lây nhiễm HIV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Xét Nghiệm HIV tại cộng đồng Và tự xét nghiệm.
