Ung thư là một căn bệnh phức tạp với nhiều yếu tố tác động, từ di truyền, môi trường đến lối sống. Trong đó, chế độ ăn uống đóng vai trò vô cùng quan trọng, có thể làm tăng hoặc giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh.
Mặc dù không có loại thực phẩm nào đơn độc là "thủ phạm" trực tiếp gây ung thư nhưng những lựa chọn ăn uống hàng ngày của chúng ta có thể tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các tế bào ác tính.
1. Mối liên hệ giữa thực phẩm và ung thư
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng, có thể làm tăng hoặc giảm đáng kể nguy cơ mắc ung thư.
Theo các bác sĩ và chuyên gia dinh dưỡng, không có một loại thực phẩm duy nhất nào có thể trực tiếp "gây ra" hoặc "chữa khỏi" ung thư. Thay vào đó, đó là sự kết hợp của nhiều yếu tố trong chế độ ăn uống tổng thể, cùng với các yếu tố lối sống khác, có thể làm tăng hoặc giảm nguy cơ mắc bệnh.
Các cơ chế mà thực phẩm có thể ảnh hưởng đến nguy cơ ung thư bao gồm:
Viêm mạn tính: Một số thực phẩm có thể gây ra phản ứng viêm kéo dài trong cơ thể, và viêm mạn tính được biết là yếu tố thúc đẩy sự phát triển của ung thư.
Tổn thương DNA: Các hóa chất độc hại hoặc chất gây ung thư có trong thực phẩm có thể làm hỏng DNA của tế bào, dẫn đến đột biến và sự hình thành tế bào ung thư.
Mất cân bằng hormone: Một số chất trong thực phẩm có thể ảnh hưởng đến nồng độ hormone trong cơ thể, đặc biệt là các hormone liên quan đến ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt.
Béo phì: Chế độ ăn không lành mạnh thường dẫn đến béo phì và béo phì là một yếu tố nguy cơ lớn cho nhiều loại ung thư khác nhau, bao gồm ung thư đại trực tràng, ung thư vú, ung thư nội mạc tử cung...
Suy yếu hệ miễn dịch: Chế độ ăn kém dinh dưỡng có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể khó chống lại các tế bào ung thư.
2. 5 nhóm thực phẩm gây ung thư "đáng lo ngại nhất"
Dựa trên các bằng chứng khoa học hiện có từ các tổ chức như Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Thế giới (WCRF) và Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (NCI), dưới đây là những nhóm thực phẩm thường được cảnh báo về nguy cơ gây ung thư:
2.1. Thịt chế biến sẵn
Thịt chế biến sẵn là nhóm thực phẩm đứng đầu danh sách đáng lo ngại của nhiều tổ chức y tế. Các sản phẩm này bao gồm xúc xích, thịt xông khói, giăm bông, thịt nguội, giò, chả và các loại thịt đã được bảo quản bằng cách ướp muối, lên men, xông khói hoặc các quy trình khác để tăng hương vị hoặc kéo dài thời hạn sử dụng.
Nitrate và nitrite, những chất bảo quản thường có trong thịt chế biến sẵn, khi đi vào cơ thể và tương tác với các amin trong dạ dày, có thể biến đổi thành nitrosamine – một hợp chất đã được chứng minh có liên quan đến ung thư ở người. Bên cạnh đó, hàm lượng muối cao trong các sản phẩm này cũng là một yếu tố làm tăng nguy cơ.
Thêm vào đó, sắt heme – loại sắt có nhiều trong thịt đỏ – khi được tiêu thụ quá mức có khả năng thúc đẩy sự hình thành các gốc tự do gây hại, dẫn đến tổn thương DNA. Tổ chức Nghiên cứu Ung thư Thế giới và Viện Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ đã phân loại thịt chế biến sẵn vào nhóm 1 các chất gây ung thư (cùng nhóm với thuốc lá và amiăng), khẳng định có bằng chứng thuyết phục về khả năng gây ung thư ở người, đặc biệt là ung thư đại trực tràng. Nghiên cứu của WCRF còn ước tính rằng chỉ cần tiêu thụ 50 g thịt chế biến sẵn mỗi ngày có thể làm tăng nguy cơ ung thư đại trực tràng lên tới 18%.
Nên hạn chế tối đa hoặc tránh hoàn toàn thịt chế biến sẵn. Thay thế bằng các nguồn protein tươi sống, ít chế biến.
2.2. Thịt đỏ
Thịt đỏ bao gồm thịt bò, thịt heo, thịt cừu và thịt dê. Mặc dù thịt đỏ cung cấp nhiều chất dinh dưỡng quan trọng như sắt và vitamin B12 nhưng việc tiêu thụ quá mức cũng đã được liên kết với tăng nguy cơ ung thư.
Sắt heme, một loại sắt có nhiều trong thịt đỏ, khi được tiêu thụ, có thể góp phần hình thành các hợp chất N-nitroso gây ung thư trong đường ruột. Nghiêm trọng hơn, khi thịt đỏ được nấu ở nhiệt độ cao (như nướng, chiên rán), đặc biệt là khi bị cháy xém, nó sẽ sản sinh ra các hợp chất gây ung thư nguy hiểm như amin dị vòng (HCAs) và Hydrocarbon thơm đa vòng (PAHs). Những chất này có khả năng làm hỏng DNA và tăng đáng kể nguy cơ ung thư. Chính vì vậy, WCRF đã phân loại thịt đỏ là chất gây ung thư nhóm 2A – tức là có khả năng gây ung thư ở người, đặc biệt liên quan đến ung thư đại trực tràng, ung thư tuyến tụy và ung thư tuyến tiền liệt.
Nên hạn chế lượng thịt đỏ tiêu thụ không quá 350 - 500 g thịt đỏ nấu chín mỗi tuần. Tránh nấu thịt ở nhiệt độ quá cao, nên luộc, hấp hoặc nướng nhẹ.
2.3. Đồ uống có đường
Các loại nước ngọt không trực tiếp gây ung thư nhưng có vai trò gián tiếp rất quan trọng.
Nước ngọt, nước ép trái cây đóng hộp (có thêm đường), và các loại đồ uống có đường khác là nguồn cung cấp calo rỗng và đường fructose dồi dào. Mặc dù không trực tiếp gây ung thư nhưng đồ uống có đường là nguyên nhân hàng đầu gây tăng cân và béo phì.
Điều này đặc biệt đáng lo ngại bởi béo phì là yếu tố nguy cơ đã được chứng minh cho ít nhất 13 loại ung thư khác nhau, bao gồm ung thư vú (sau mãn kinh), ung thư đại trực tràng, ung thư nội mạc tử cung, ung thư thực quản, ung thư gan, ung thư thận, và nhiều loại khác.
Ngoài ra, việc tiêu thụ quá nhiều đường có thể dẫn đến tình trạng kháng insulin và tăng nồng độ insulin trong máu, một yếu tố có khả năng thúc đẩy sự phát triển của một số loại ung thư. Hơn nữa, đường còn có thể góp phần vào tình trạng viêm mạn tính, vốn là một tiền đề quan trọng cho sự hình thành và tiến triển của ung thư.
Hạn chế tối đa đồ uống có đường, thay thế bằng cách nước lọc, trà không đường, hoặc nước ép trái cây tươi tự làm không thêm đường.
2.4. Thực phẩm chiên rán kỹ và chế biến sẵn
Nhóm này bao gồm khoai tây chiên, gà rán, bánh quy, bánh ngọt đóng gói sẵn, đồ ăn nhẹ mặn và các loại thực phẩm khác được sản xuất công nghiệp.
Các loại chất béo chuyển hóa (đặc biệt là loại hình thành trong quá trình hydro hóa dầu thực vật) và chất béo bão hòa có khả năng thúc đẩy tình trạng viêm nhiễm, tăng nguy cơ bệnh tim mạch và đồng thời có liên quan đến một số loại ung thư.
Ngoài ra, acrylamide là một hợp chất hóa học đáng ngại, được sinh ra tự nhiên khi các thực phẩm giàu tinh bột được nấu ở nhiệt độ cao (như chiên, nướng, rang) cho đến khi ngả màu nâu hoặc cháy. Acrylamide được xếp vào nhóm chất gây ung thư tiềm năng ở người, có mối liên hệ với ung thư thận, nội mạc tử cung và buồng trứng; các thực phẩm như khoai tây chiên, khoai tây que và bánh quy thường có hàm lượng acrylamide cao.
Bên cạnh đó, nhiều thực phẩm chế biến sẵn còn chứa lượng lớn đường và muối, góp phần vào nguy cơ béo phì và các vấn đề sức khỏe khác. Cuối cùng, một số chất phụ gia và màu nhân tạo trong thực phẩm chế biến sẵn cũng là vấn đề gây tranh cãi về tác động lâu dài đối với sức khỏe con người.
Hạn chế ăn đồ chiên rán và thực phẩm chế biến sẵn, ưu tiên các phương pháp chế biến lành mạnh hơn như hấp, luộc, nướng.
2.5. Rượu
Mặc dù không phải là thực phẩm nhưng rượu là một chất được tiêu thụ rộng rãi trong chế độ ăn uống và có bằng chứng thuyết phục về mối liên hệ với nhiều loại ung thư.
Khi cơ thể chuyển hóa rượu (ethanol), nó tạo ra acetaldehyde – một chất độc hại có khả năng làm hỏng DNA và protein, dẫn đến đột biến và sự phát triển của tế bào ung thư. Rượu cũng có thể thúc đẩy việc sản xuất các gốc tự do, gây tổn thương oxy hóa cho các tế bào.
Hơn nữa, việc tiêu thụ rượu còn cản trở sự hấp thu của các chất dinh dưỡng quan trọng trong việc phòng chống ung thư như folate và có thể làm tăng nồng độ estrogen – yếu tố liên quan đến nguy cơ ung thư vú. Chính vì những lý do này, rượu đã được phân loại là chất gây ung thư nhóm 1 và có mối liên hệ trực tiếp đến ung thư miệng, họng, thực quản, gan, vú và đại trực tràng.
Nếu uống rượu, hãy uống với lượng điều độ (không quá 1 ly mỗi ngày cho phụ nữ và 2 ly mỗi ngày cho nam giới). Tốt nhất là nên hạn chế hoặc tránh hoàn toàn rượu để giảm thiểu rủi ro.
3. Xây dựng chế độ ăn uống lành mạnh để phòng ngừa ung thư
Việc nhận biết những thực phẩm có nguy cơ cao là bước đầu tiên quan trọng. Bằng cách hiểu rõ những nguy cơ và chủ động thay đổi thói quen ăn uống, có thể giảm thiểu rủi ro, bảo vệ sức khỏe và sống một cuộc sống khỏe mạnh hơn. Việc lựa chọn thực phẩm thông minh là một khoản đầu tư dài hạn cho sức khỏe.
Tăng cường rau xanh, trái cây và ngũ cốc nguyên hạt: Đây là nền tảng của một chế độ ăn phòng chống ung thư. Chúng giàu chất xơ, vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa, giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.
Hạn chế đường và chất béo không lành mạnh: Giảm tiêu thụ đường bổ sung, chất béo chuyển hóa và chất béo bão hòa.
Chọn nguồn protein nạc: Ưu tiên cá, thịt gia cầm không da, các loại đậu, hạt và đậu phụ thay vì thịt đỏ và thịt chế biến sẵn.
Kiểm soát cân nặng: Duy trì cân nặng hợp lý thông qua chế độ ăn uống và hoạt động thể chất.
Nấu ăn đúng cách: Tránh chiên rán quá kỹ, nướng cháy xém. Ưu tiên luộc, hấp, xào nhanh.
Hạn chế uống rượu bia: Uống điều độ hoặc tốt nhất là không uống.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Nhóm người có nguy cơ cao mắc ung thư dạ dày.
