Viêm tụy là tình trạng tuyến tụy bị viêm, gây đau đớn và nguy hiểm nếu không được điều trị. Có rất nhiều nguyên nhân gây viêm tụy cấp, trong đó sỏi mật và rượu là phổ biến nhất. Ngoài ra, rối loạn chuyển hóa, nhiễm trùng, thiếu máu cục bộ và thuốc cũng là những nguyên nhân tiềm ẩn. Mặc dù tương đối hiếm gặp, nhưng viêm tụy do thuốc có tỷ lệ mắc bệnh ước tính từ 0,1% đến 2%.
Thông thường, mức độ nghiêm trọng của viêm tụy do thuốc có thể từ nhẹ đến trung bình, nhưng các trường hợp nghiêm trọng, thậm chí tử vong có thể xảy ra. Cơ chế có thể bao gồm co thắt ống tụy, tác dụng gây độc tế bào, phản ứng quá mẫn và tích tụ các chất chuyển hóa độc hại. Một số loại thuốc có thể gây viêm tụy gián tiếp bằng cách gây tăng lipid máu hoặc tăng canxi máu.
Mức độ nghiêm trọng của viêm tụy do thuốc dao động từ nhẹ đến trung bình, nhưng các trường hợp nghiêm trọng, thậm chí tử vong có thể xảy ra.
1. Viêm tuỵ do thuốc ức chế men chuyển điều trị tăng huyết áp
Thuốc ức chế men chuyển là một trong những nhóm thuốc được kê đơn rất phổ biến vì được sử dụng trong điều trị tăng huyết áp, suy tim và protein niệu. Tuy nhiên đã có ghi nhận về các trường hợp viêm tụy do thuốc ức chế men chuyển.
Viêm tụy liên quan đến thuốc ức chế men chuyển được cho là do các thụ thể angiotensin II điều hòa bài tiết dịch tụy và vi tuần hoàn, và những tác động này có thể góp phần vào cơ chế bệnh sinh của viêm tụy do thuốc ức chế men chuyển. Nguy cơ tăng lên với liều hàng ngày cao hơn và cao nhất trong 6 tháng đầu điều trị.
Enalapril là thuốc có nguy cơ cao nhất trong nhóm này nhưng các thuốc khác như lisinopril, captopril, ramipril, benazepril, quinapril và perindopril cũng đã được ghi nhận.
2. Viêm tuỵ do thuốc trị đái tháo đường
Mặc dù thường được sử dụng trong điều trị bệnh đái tháo đường type 2 và được coi là một loại thuốc an toàn với tác dụng phụ tối thiểu nhưng nhiều nhóm thuốc chống tăng đường huyết đường uống bao gồm cả metformin có liên quan đến viêm tụy cấp.
Cơ chế gây viêm tuỵ của thuốc là do phì đại tế bào tuyến tụy, sau đó giải phóng các cytokine tiền viêm, dẫn đến tăng tính thấm thành mạch, dẫn đến viêm tụy.
3. Viêm tuỵ do thuốc hạ mỡ máu statin
Statin là nhóm thuốc thường được dung nạp tốt nhưng nhóm thuốc hạ mỡ máu này được biết là có liên quan đến viêm tụy. Trên thực tế nhiều loại thuốc của nhóm này như atorvastatin, fluvastatin, rosuvastatin, simvastatin và pravastatin có liên quan đến viêm tụy cấp.
Cơ chế gây viêm tụy cấp của statin có liên quan đến tiêu cơ vân và tương tác cytochrom P-450 dẫn đến phản ứng viêm qua trung gian miễn dịch, độc tính tế bào trực tiếp hoặc có thể là tác động chuyển hóa.
4. Viêm tuỵ do thuốc kháng sinh
Thuốc kháng sinh metronidazole đã được báo cáo là có liên quan đến viêm tụy cấp. Đáng chú ý, một nghiên cứu đã chỉ ra rằng những bệnh nhân sử dụng metronidazole như một phần của liệu pháp 3 thuốc điều trị vi khuẩn Helicobacter pylori, có nguy cơ viêm tụy cấp tăng gần gấp 8 lần.
Nhóm tetracycline (tetracycline, minocycline và oxytetracycline) cũng có liên quan đến viêm tụy cấp, với cơ chế được cho là tác dụng độc trực tiếp hoặc phản ứng quá mẫn. Ngoài ra, nhiều trường hợp viêm tụy do erythromycin đã được báo cáo. Mặc dù ít hơn, nhưng các loại kháng sinh khác như ampicillin, ceftriaxone, clarithromycin, trimethoprim-sulfamethoxazole và nitrofurantoin cũng có liên quan đến viêm tụy.
5. Viêm tụy do thuốc thảo dược, bổ sung
Mặc dù hiếm khi xảy ra nhưng một số loại thuốc thảo dược đã được báo cáo là có liên quan đến viêm tuỵ cấp, bao gồm: Sambucol (chiết xuất quả cơm cháy đen) thường được sử dụng để tăng đề kháng, chiết xuất serenoa repens (cây cọ lùn) thường được sử dụng để giảm triệu chứng phì đại tiền liệt tuyến, tiểu đêm, tiểu dắt và garcinia cambogia (chiết xuất từ quả nụ) có tác dụng hỗ trợ giảm cân, giảm béo.
Mặc dù viêm tụy cấp do thuốc hiếm gặp và khó chẩn đoán nhưng khả năng này phải luôn được xem xét nếu các nguyên nhân khác đã được loại trừ. Đối với bệnh nhân bị viêm tụy không rõ nguyên nhân cần tìm hiểu cặn kẽ về các loại thuốc đang dùng có thể liên quan đến viêm tuỵ cấp do thuốc.
Do không có cách tiếp cận tiêu chuẩn để xác định nguy cơ phát triển viêm tụy cấp, nên việc phòng ngừa là yếu tố quyết định: Kiêng rượu làm giảm nguy cơ viêm tụy do rượu, cắt bỏ túi mật làm giảm nguy cơ viêm tụy do sỏi mật và kiểm soát chất béo trung tính giúp giảm nguy cơ tái phát viêm tụy thứ phát do tăng triglycerid máu.
Người bệnh cần cảnh giác với các triệu chứng của viêm tụy bao gồm buồn nôn, nôn không ngừng, đau bụng và tìm cách điều trị ngay lập tức nếu xảy ra bất kỳ triệu chứng nào bất thường nào trong quá trình sử dụng thuốc. Thuốc có thể liên quan đến viêm tụy cũng nên cân nhắc sử dụng ở những bệnh nhân có tiền sử viêm tụy trước đó.
- Tham khảo thêm
Mời xem thêm video đang được quan tâm:
Muốn sống thọ cần tránh xa 5 loại thực phẩm này
