COVID-19 thuộc phạm vi chứng “Ôn dịch” của Y học cổ truyền. Phép trị chứng hậu COVID-19 cần theo "Biện chứng luận trị". Nếu có triệu chứng ho khan, ho kéo dài, mũi khô phần nhiều do Phế âm hư. Nếu ho thở mệt bứt rứt khó ngủ là do Tâm huyết hư. Nếu mệt mỏi ăn kém, dễ nóng dễ lạnh là Khí huyết đều hư tổn. Đau đầu, ù tai, khó ngủ, tóc rụng do Can thận âm hư tổn. Người bệnh nóng sốt lâu ngày làm tân dịch và khí huyết hao tổn, chức năng nội tạng suy giảm. Dưới đây là những bài thuốc tiêu biểu chữa trị chứng hậu COVID-19 và tăng cường sức đề kháng (chính khí mạnh tà khí lui).
Người bệnh có biểu hiện ho khan, đau họng, mất khứu giác (Phế âm hư tổn)
Bài thuốc “Thanh phế hoá đàm”
Hoàng cầm 12g, chi tử 12g, cát cánh 10g, mạch môn 12g, tang bạch bì 14g, xuyên bối mẫu 14g, tri mẫu 12g, qua lâu nhân 12g, trần bì 12g, phục linh 12g, cam thảo 8g. Sắc uống ngày 1 thang.
Gia giảm: Nếu người nóng về chiều về đêm, gia địa cốt bì 14g; Ho tức ngực sườn, gia sài hồ 12g, bạch thược 14g; Ho đàm dính máu gia rễ cỏ tranh 16g.
Tác dụng: Thanh can, tả phế hỏa, tiêu đàm, nhuận phế… Bài dùng cho người hậu COVID-19 còn ho khan đau họng, đờm vàng, miệng khô khát, mất khứu giác, nhiều mồ hôi; hỗ trợ điều trị Ôn dịch thời kỳ đang bị sốt ho khó thở.
Kiêng kỵ: không dùng cho chứng phế khí hư, tạng hàn lạnh ho nhiều, nước mũi trong loãng, người sợ lạnh.
Mạch môn là vị thuốc trong bài “Thanh phế hóa đàm”, dùng cho người hậu COVID-19 còn ho khan đau họng, đờm vàng, miệng khô khát, mất khứu giác, nhiều mồ hôi…
Người bệnh có biểu hiện dễ nóng dễ lạnh, mệt mỏi sụt cân (Khí huyết đều hư tổn)
Bài thuốc “Thập toàn đại bổ gia giảm”
Nhân sâm 12g, bạch truật sao 12g, phục linh 12g, thục địa 20g, đương qui 14g, bạch thược14g, xuyên khung 14g, chích thảo 4g, đại táo 12g, nhục quế 4g, hoàng kỳ 14g. Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: Đại bổ khí huyết, tăng cường khí huyết kinh mạch lưu thông… Trị chứng khí huyết hư chức năng nội tạng hư yếu. Nếu khí huyết tăng cường kinh mạch thông suốt, từ đó các dưỡng chất đi nuôi dưỡng cơ thể tốt , người bệnh hết mệt mỏi suy nhược (chính khí mạnh tà khí lui).
Người bệnh có biểu hiện khó ngủ phiền muộn, ho thở (Tâm huyết hư tổn)
Bài thuốc “Bổ Tâm dưỡng huyết thang gia giảm”
Thục địa 20g, đương quy 20g, bạch thược 14g, liên nhục 12g, đơn bì 14g, bá tử nhân, đan sâm 14g, táo nhân 12g, ngũ vị tử 12g, đảng sâm 12g, phục thần 16g, a giao 10g. Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: Bổ tâm, dưỡng huyết, an thần. Bài này dùng rất tốt với người bị ngoại tà nội thương tâm huyết hư tổn. Khi âm huyết tư dưỡng hỏa giáng, can khí thuận, khí huyết hiệp điều ngũ tạng an hòa, người bệnh sẽ ăn ngon ngủ tốt, hết hồi hộp lo âu, các chức năng nội tạng trở lại bình thường.
Kiêng kỵ: Không dùng cho chứng tâm dương hư, gặp lạnh tâm hồi hộp không yên, người đang bị ngoại cảm phong hàn.
Liên nhục (hạt sen) là vị thuốc trong bài “Bổ Tâm dưỡng huyết thang gia giảm”. Dùng cho chứng hậu COVID-19, biểu hiện khó ngủ phiền muộn, ho thở (Tâm huyết hư tổn).
Người bệnh có biểu hiện nóng, khó ngủ, tai ù, tóc rụng, da khô sần nổi mụn (Can thận âm hư)
Bài thuốc “Lục vị gia giảm”
Thục địa 30g, hoài sơn 20g, đơn bì 16g, sơn thù 16g, phục linh 12g, trạch tả 12g., Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: Bổ thận âm, dưỡng can huyết. Trị các chứng can thận âm hư hỏa bốc lên, sinh chứng đau đầu, chóng mặt ù tai, mất ngủ, tóc rụng và nhiều chứng bệnh liên quan âm huyết hư.
Gia giảm: Nếu ho khan, thở mệt, miệng khô khàn tiếng, gia mạch môn 12g, ngũ vị tử 12g; Huyết áp cao, gia câu kỷ 12, cúc hoa 12g; Khó ngủ, gia táo nhân 12g, bá tử nhân 12g; cảm nóng sốt về chiều và đêm, gia địa cốt bì 12g; da khô nổi sần, nước tiểu vàng ít, gia hoàng bá 12g.
Bài này dùng rất thích hợp chứng ngoại tà nội thương, nóng sốt lâu ngày làm can thận âm hư tổn, nhiều chứng bệnh hậu phát sinh cùng một lúc. Nếu thận âm tư dưỡng thì can khí tự nhiên thư thái, can được thư thái thì tỳ được tự dưỡng. Như vậy thì can tàng huyết, tỳ sinh huyết, tâm điều huyết mạch từ đó các chứng mệt mỏi, ăn ngủ kém, đau đầu ù tai, tóc rụng... Ngoài da khô sần nổi ban ngứa tự khỏi, chứng năng gan, thận cũng tự phục hồi. Tất cả bệnh tật của các tạng đều liên quan tới tạng thận. Vì vậy khi bổ thận tạng âm, thận âm đầy đủ, điều hòa kinh mạch lưu thông thì các bệnh đều giảm.
Kiệng kỵ: Không dùng cho chứng tỳ thận dương suy, tỳ vị yếu đại tiện lỏng, huyết áp tụt, ho đàm hàn trệ. Nếu dùng, gia nhục quế 4g, phụ tử 4g, là bài Bát vị.
Các tạng Phế, Tâm, Can, Tỳ, Thận, khí huyết đều hư tổn
Bài thuốc “Nhân sâm dưỡng vinh thang gia vị”
Nhân sâm 14g, hoàng kỳ 14g, đương quy 14g, thục địa 20g, bạch truật 12g, cam thảo 6g, viễn chí 10g, bạch thược 14g, phục linh 14g, quế tâm 4g, mạch môn 12g, ngũ vị tử 10g, trần bì 10g, đại táo 12g, sinh khương 3 lát. Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: Bổ khí huyết dưỡng ngũ tạng điều hòa âm dương. Bài dùng thích hợp với người phế hư ho khan, ho đàm thở mệt ho kéo dài; tâm huyết hư hồi hộp mất ngủ hay quên, làm việc khó tâp trung; tỳ hư ăn không ngon gầy sút khó tăng cân, hay rối loạn tiêu hóa; can huyết hư gân cơ nhức mỏi; thận hư da mặt xỉn nổi mụn tóc rụng, rối loạn chuyển hóa, chức năng thận kém. Người khí huyết đều hư, có bệnh nền tâm phế mạn, đái tháo đường, suy thận và nhiều chứng phát sinh dùng rất tốt và an toàn.
Nhân sâm là vị thuốc trong bài “Nhân sâm dưỡng vinh thang gia vị”. Tác dụng bổ khí huyết dưỡng ngũ tạng điều hòa âm dương. Dùng cho người bệnh hậu COVID-19, các tạng và khí huyết đều hư.
Trên đây là 5 bài thuốc tiêu biểu phòng trị ngoại tà nội thương ôn dịch hậu COVID - 19, có thể dùng phối hợp điều trị giảm các biến chứng nghiêm trọng hoặc nguy kịch hơn của COVID - 19; cũng có thể điều trị cho cả trường hợp F0 thể nhẹ được cách ly tại nhà...