Đau bụng kinh còn gọi thống kinh là vấn đề thường gặp ở nữ giới khiến chị em rất khó chịu lo lắng. Theo Đông y “Thống kinh nếu đau sau khi hành kinh do hư chứng, đau trước khi hành kinh do thực chứng, mà chủ yếu khí huyết hư vận hành không thông, vì kinh nguyệt do huyết hóa ra mà huyết lại nhờ vào khí vận hành, khí thuận huyết hòa”.
Trên lâm sàng thường gặp 3 thể: hư chứng khí huyết ngưng trệ, thể thận khí khô khan, thể phong hàn. Phép trị chủ yếu ôn, thanh, bổ tả thông điều khí huyết... nếu người gầy nóng trọng dụng bổ huyết tránh vị khô cay nóng quá. Nếu người mập trệ trọng dụng vị bổ khí, tránh ăn vị chua đắng lạnh quá. Tinh thần thanh tịnh tránh tức giận lo lắng thái quá. Người nội nhiệt nên ăn bổ mát. Bệnh thống kinh để lâu không trị không chỉ đau khó chịu còn ảnh hưởng về sinh sản.
Tùy theo trường hợp có thể lựa chọn bài thuốc dưới đây:
Trị thống kinh do hư chứng: chị em thần sắc kém, mệt mỏi ăn kém do huyết hư hàn.
Dùng bài Ôn hòa trị thấp thang “Phó thanh chủ” gia giảm: bạch truật 16g, ba kích 20g, bạch quả 16g, bạch biển đậu 40g, liên nhục 20g, hoài sơn 20g, phục linh 16g. Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: lợi thấp, ôn hàn, bổ tỳ ích can dưỡng thận... Trị thống kinh đau bụng dưới đau lan vùng thắt lưng, kinh nhạt, lượng ít.
Gia giảm: Nếu bụng đầy tức đau âm ỉ gia đan sâm, ngải diệp. Nếu huyết hư người gầy gia đương quy, xuyên khung. Nếu khí hư sợ lạnh gia hoàng kỳ, nhân sâm. Nếu có hàn thấp ăn lạnh đau nhiều gia hương phụ, ngải diệp. Nếu âm hư nóng bứt rứt gia hoàng bá, sinh địa.
Kiêng kỵ: chứng thống kinh do ngoại cảm phong hàn, kèm đau đầu nghẹt mũi; chứng tỳ vị hàn hay tiêu chảy.
Trị thống kinh do hư chứng thận khí khô khan: người bệnh gầy sút, da tóc khô khan, váng đầu chóng mặt suy nhược. Dùng bài Điều can thang “Phó thanh chủ” gia giảm: đương quy 12g, bạch thược 12g, a giao 12g, hoài sơn 20g, sơn thù 12g, ba kích 12g, cam thảo 4g. Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: bổ thận âm, ích thận khí, hòa can, kiện tỳ, khai uất... Trị thống kinh do can thận hư tổn uất trệ.
Gia giảm: Nếu quá kỳ kinh mà đau bụng kinh không ra do hư hàn gia ngải diệp, nhục quế. Nếu kỳ kinh hết mà mới đau bụng “có hư nhiệt” gia hoàng bá, sinh địa. Nếu đau bụng nhiều “huyết trệ” gia ngưu tất, đơn sâm. Nếu tỳ vị ăn kém gia đảng sâm, bạch truật. Nếu thận yếu đau bụng đau lưng gia tục đoạn, đỗ trọng, thục địa, bá tử nhân. Nếu người hư nhược phối hợp bài Bát trân thang mà trị.
Kiêng kỵ: chứng thống kinh do ngoại cảm phong hàn sợ lạnh kèm đau đầu nghẹt mũi. Chứng tỳ vị hàn ăn lạnh bụng tiêu chảy.
Trị thống kinh do nhiễm phong hàn tà: người bệnh da xanh mét, gặp lạnh đau tăng chườm ấm dễ chịu. Dùng bài Ôn kinh kinh thang “Kim quỹ” gia giảm: ngô thù du 20g, đương quy 20g, xuyên khung 20g, bạch thược 20g, đơn bì 20g, bạch truật 20g, quế chi 16g, nhân sâm 12g, đơn bì 12g, bán hạ 10g, mạch môn 12g, chích thảo 8g, sinh khương 12g. Sắc hoặc làm hoàn uống.
Tác dụng: ôn kinh, tán hàn, dưỡng huyết, ích khí, thông trệ... Trị thống kinh do nhiễm phong hàn, chứng huyết hư, huyết hư hàn, hư nhiệt, khí trệ. Bài còn dùng trị hiếm muộn lâu năm.
Gia giảm: Nếu huyết ứ đau bụng tức sườn gia huyền hồ, uất kim. Nếu can uất nóng lạnh gia sài hồ, thanh bì.. Nếu do hư nhiệt nóng bứt rứt gia hoàng liên, hoàng cầm. Nếu ăn lạnh đau bụng tăng gia sa nhân, hương phụ, sinh khương. Nếu ra kinh nhiều, rong kinh gia ngải diệp sao, kinh giới sao đen. Nếu do can thận âm hư đau lưng gia tục đoạn, đỗ trọng, thục địa, bá tử nhân.
Kiêng kỵ̣: chứng có kinh đau bụng do phong nhiệt nóng sốt nhiều cầu táo khó, miệng khô khát.