Mùa hè, ảnh hưởng của thời tiết nắng nóng, sức khỏe giảm sút khiến cho nhiều người, nhất là trẻ em mắc bệnh tiêu chảy. Bệnh gây mất nước nặng, có thể làm bệnh nhân tử vong chỉ trong vài giờ. Mặc dù cơ thể có sự đề kháng với vi khuẩn, nhưng bệnh tiêu chảy vẫn cứ xảy ra. Vì sao cơ thể đề kháng được bệnh, và lý do gì bệnh vẫn xảy ra? Bài viết sau đây sẽ giúp bạn đọc giải đáp câu hỏi đó và những hiểu biết để phòng chống bệnh.
Tìm hiểu về vi khuẩn gây bệnh
 Trực khuẩn thương hàn. |
- Số lượng vi khuẩn là bao nhiêu sẽ gây được bệnh? Tùy theo từng loại vi khuẩn mà số lượng đủ để gây bệnh có khác nhau: các loại Shigella, E.coli gây xuất huyết đường ruột, Giardia lamblia, Entamoeba, chỉ cần 10 - 100 vi khuẩn hay nang kén là có thể gây bệnh; trong khi đó vi khuẩn tả Vibrio cholerae phải có tới 105-108 vi khuẩn mới gây được bệnh tả.
- Sự bám dính: Nhiều vi khuẩn phải bám dính vào niêm mạc đường ruột trong quá trình gây bệnh. Vì thế chúng phải cạnh tranh với vi khuẩn thường trú ở ruột để chiếm lấy niêm mạc mới gây bệnh. Các vi khuẩn gây bệnh có thể sản xuất ra một protein bám dính.
- Sản xuất độc tố gây bệnh: Vi khuẩn sản xuất ra một hay nhiều ngoại độc tố là yếu tố rất quan trọng gây bệnh. Chẳng hạn độc tố enterotoxin gây tiêu chảy do tác động trực tiếp lên cơ chế bài tiết của niêm mạc ruột; độc tố cytotoxin phá hủy tế bào niêm mạc và tiêu chảy; neurotoxin tác động trực tiếp lên hệ thống thần kinh trung ương hay ngoại biên. Vi khuẩn Shigella dysenteriae týp 1 sản xuất ra ngoại độc tố có cả hoạt tính của độc tố đường ruột lẫn độc tố tế bào. Độc tố tế bào của vi khuẩn phá hủy các tế bào niêm mạc đường ruột và gây hội chứng lỵ, đi tiêu lẫn máu chứa các tế bào viêm (nhầy và máu).
Neurotoxin do một số vi khuẩn Staphylococus và Bacillus cereus tạo ra ở ngoài vật chủ, nên chúng gây triệu chứng ngay sau khi vào đường tiêu hóa của người. Các độc tố này tác động lên hệ thần kinh trung ương gây nôn mửa.
Cơ thể đề kháng như thế nào?
Hằng ngày, một lượng lớn vi khuẩn xâm nhập vào đường ruột qua thức ăn, nhưng chúng không thể gây bệnh được do cơ thể có hàng rào bảo vệ. Các yếu tố tạo nên sự đề kháng của cơ thể gồm: vi khuẩn chí, tính acid của dịch dạ dày, nhu động ruột, tính miễn dịch.
- Vi khuẩn chí là những vi khuẩn với số lượng lớn, cư trú ở đường ruột, có tác dụng như là một hệ thống bảo vệ cơ thể bằng cách ngăn ngừa các tác nhân gây bệnh tạo khuẩn lạc ở đường ruột. Do đó những người có số lượng vi khuẩn chí ít như trẻ sơ sinh hay bệnh nhân đang điều trị kháng sinh, sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm khuẩn đường ruột. Điều này nhắc nhở mọi người không nên tự ý mua và uống kháng sinh bừa bãi, vì sẽ làm rối loạn vi khuẩn chí ở ruột, dẫn đến dễ mắc bệnh tiêu chảy.
- Tính acid của dịch dạ dày (pH acid) của dạ dày có tác dụng kìm hãm vi khuẩn gây bệnh. Trái lại ở bệnh nhân phẫu thuật dạ dày hay bệnh nhân không có acid chlohydric dạ dày dễ nhiễm khuẩn Salmonella, G.lamblia và dễ mắc bệnh giun sán hơn.
- Nhu động ruột: Các nghiên cứu cho thấy nhu động bình thường của ruột có tác dụng làm sạch vi khuẩn gây bệnh ở đoạn đầu ruột non. Nếu nhu động ruột bị giảm do: dùng thuốc phiện hay các thuốc làm giảm nhu động khác, bệnh nhân có túi thừa, lỗ rò, hay bị xoắn ruột sau phẫu thuật, bệnh nhân bị bệnh tiểu đường, xơ cứng bì, thì dễ nhiễm khuẩn đường ruột và tiêu chảy.
- Tính miễn dịch: Khả năng đáp ứng miễn dịch tế bào và tạo kháng thể đều có vai trò quan trọng bảo vệ cơ thể chống nhiễm khuẩn đường ruột. Bệnh nhân suy giảm miễn dịch (AIDS) dễ bị nhiễm khuẩn đường ruột
Biểu hiện lâm sàng
 Phẩy khuẩn tả. |
Điều trị và phòng bệnh
Điều trị tiêu chảy cấp tính nhiều khi việc chẩn đoán xác định không cần thiết, vẫn có thể điều trị căn cứ các thông tin qua hỏi bệnh sử, xét nghiệm phân và đánh giá mức độ nặng nhẹ của tình trạng mất nước. Điểm quan trọng trong điều trị là bồi phụ đủ nước. Việc sử dụng oresol uống rất quan trọng để cứu chữa cho bệnh nhân, chẳng hạn làm giảm tỷ lệ tử vong do bệnh tả xuống từ trên 50% (không được điều trị) xuống còn dưới 1%. Bệnh nhân mất nước nặng hay những bệnh nhân nôn nhiều, không uống được phải truyền tĩnh mạch dung dịch lactat ringer. Cần thiết phải dùng thuốc kháng sinh để diệt vi khuẩn gây bệnh, nhiều trường hợp có thể rút ngắn thời gian bị bệnh từ 3-4 ngày xuống còn 24-36 giờ.
Các phương pháp phòng bệnh bao gồm: thực hiện ăn chín, uống sôi, rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn uống, sau khi đi vệ sinh hoặc lao động; bảo quản tốt thực phẩm đã chế biến, chống ruồi, dán, bụi bặm.
Ai dễ mắc bệnh tiêu chảy? Bệnh tiêu chảy dễ xuất hiện ở các đối tượng: khách du lịch, các thành viên trong gia đình bệnh nhân tiêu chảy, bệnh nhân nằm viện, đặc biệt là trẻ em dưới 5 tuổi. Đa số tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do nhiễm khuẩn đường ruột đều liên quan tới trẻ dưới 5 tuổi. Ở trẻ bú mẹ do được bảo vệ bởi các kháng thể từ mẹ và không tiếp xúc với thức ăn, nước uống bị nhiễm nên ít mắc bệnh. Đối với trẻ đã chuyển sang chế độ ăn bổ sung, nguy cơ nhiễm khuẩn tăng cao. Các vi khuẩn hay tấn công trẻ em gồm E.coli gây ngộ độc đường ruột, E.coli gây bệnh đường ruột và E.coli gây xuất huyết đường ruột. Theo một thống kê, trên thế giới tỷ lệ mắc bệnh đường ruột cấp tính chỉ đứng thứ hai sau bệnh đường hô hấp cấp. Trẻ em dưới 5 tuổi, tỷ lệ mắc bệnh từ 2-3 lần/một trẻ/năm ở nước phát triển và từ 10-18 lần/một trẻ/năm ở nước đang phát triển trong đó có Việt Nam. Ở châu Á, châu Phi và Mỹ Latinh, tiêu chảy cấp làm 4 - 6 triệu trẻ em tử vong hằng năm. |
BS. Phạm Văn Thân