(SKDS) - Do trăn có giá trị cao trong kinh tế và y học, nên từ lâu nay, nghề nuôi trăn đã hình thành và phát triển ở nhiều gia đình, việc tự sử dụng cao trăn để bồi bổ sức khỏe trong nhân dân cũng rất phổ biến; nhưng ít người biết rằng mật trăn cũng là vị thuốc độc đáo.
Theo dược học cổ truyền, mật trăn, còn gọi là Nhiêm xà đởm hoặc Mang xà đởm, vị ngọt đắng, tính lạnh, hơi độc, có công dụng táo thấp, sát trùng, minh mục khứ ế (làm sáng mắt và chữa mắt có màng), trừ cam, tiêu thũng chỉ thống (chống phù nề và giảm đau), thường được dùng để chữa các chứng bệnh như đau mắt đỏ, mắt có màng, trẻ em da vàng, người gầy, bụng to, tiêu hoá không tốt, kèm theo nhọt lở chảy nước (cam sang) hoặc bị kiết lỵ (cam lỵ), trĩ viêm loét, sưng đau, xỉ nặc (răng lợi sưng đau, lở loét, chảy máu, miệng hôi thối)...
Ví như: Để chữa trĩ viêm tấy sưng đau dùng bột mật trăn trộn với dầu vừng bôi hàng ngày; chữa đau mắt đỏ và mắt có màng dùng mật trăn 0,5g, phèn chua 0,5g, nước chanh 1 thìa nhỏ, hợp lại chưng chín, lọc lấy nước trong nhỏ mắt; Chữa viêm loét lợi, viêm quanh răng gây tụt lợi dùng mật trăn 10 giọt trộn đều với 10 hạt táo ta đã đốt tồn tính và tán thành bột rồi bôi vào nơi tổn thương mỗi ngày 2 lần hoặc dùng mật trăn trộn với bột phèn phi và bột hạnh nhân (đã bỏ vỏ và cắt hai đầu) để bôi vào vị trí bị bệnh; Chữa bong gân, sai khớp dùng rượu ngâm mật trăn hoà với mật gấu, huyết lình, hạt gấc giã nát... xoa bóp nhiều lần trong ngày; Chữa sốt cao trẻ em dùng mật trăn uống với nước ấm; Chữa thương tổn viêm loét ở trẻ bị chứng cam dùng bột mật trăn rắc vào nơi bị bệnh...
Các y thư cổ như Bản thảo kinh tập chú, Bản thảo thập di, Bản thảo kinh sơ, Bản thảo cương mục, Biệt lục, Tuỳ tức cư ẩm thực phổ... đều có ghi lại những công dụng và kinh nghiệm sử dụng mật trăn để chữa bệnh. Ví như, sách Bản thảo kinh sơ viết: “Nhiêm xà đởm, khổ trung hữu cam, khí hàn, hữu tiểu độc. Tâm phúc nặc thống giả, trùng tại nội công nghiết dã. Hạ bộ nặc sang giả, trùng tại ngoại xâm thực dã. Thấp nhiệt tắc sinh trùng, khổ hàn năng táo thấp sát trùng, cố nội ngoại thi chi giai đắc dã. Can khai khiếu vu mục, can nhiệt tắc mục thũng thống, nhập can tiết nhiệt, tắc thũng thống trừ hĩ”.
Trong Nam dược thần hiệu, Tuệ Tĩnh đã viết: Nhiêm xà đởm - Mật trăn, vị ngọt đắng, tính hàn, hơi độc, chữa đau mắt, đau bụng, bệnh phong cùi, máu tích tụ và đau họng. Trong Lĩnh nam bản thảo, Hải Thượng Lãn Ông cũng viết: Nhiêm xã đởm là mật con trăn; Ngọt, đắng, mặn, hơi độc, tính hàn; Chữa bụng, tim đau, phong, dịch lệ; Báng, trưng, hầu tý thảy đều an.
Mật trăn thường được dùng dưới hai dạng: phơi hoặc sấy khô rồi tán thành bột và ngâm rượu. Uống trong mỗi ngày từ 1 - 2g (có tài liệu dùng tới 3g) với rượu hoặc nước ấm, dùng ngoài không kể liều lượng tuỳ theo tính chất và đặc điểm cụ thể của thương tổn.
Theo dược học cổ truyền, mật trăn là vị thuốc bệnh chứ không phải thuốc bổ. Bởi vậy, nếu dùng mật trăn với mục đích bổ dưỡng sức khoẻ và nâng cao thể lực như một số người quan niệm là hoàn toàn sai lầm. Vả lại, cũng như tất cả các vị thuốc y học cổ truyền khác, khi dùng mật trăn nhất thiết phải có sự chỉ dẫn và theo dõi của các thầy thuốc có chuyên khoa.
Nói tới con trăn, người ta thường chỉ đề cập nhiều đến thứ cao toàn tính được nấu từ nguyên con có công dụng khu phong trừ thấp và bồi bổ cơ thể, thứ đến là mỡ trăn được xem như một vị thuốc quý có công năng thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm giảm đau, dùng để chữa bỏng và một số bệnh da liễu rất tốt, nhưng ít ai biết rằng mật trăn cũng đã được cổ nhân dùng làm thuốc chữa bệnh khá độc đáo.
Thạc sĩ Hoàng Khánh Toàn
