Rẻ quạt là cây thảo sống nhiều năm thân ngắn bao bọc bởi những bẹ lá. Lá hình dải, dài 30cm, rộng 2cm, gốc ốp lên nhau, đầu nhọn, gân song song, hai mặt nhẵn, gần như cùng màu; Toàn bộ các lá xếp thành một mặt phẳng và xòe ra như cái quạt. Cụm hoa phân nhánh, dài 30-40cm. Lá bắc dạng vảy, xếp trên nhánh như những tán đơn, đài có răng nhỏ hình mũi mác. Quả nang hình trứng, hạt nhiều, màu đen bóng. Cây mọc hoang và được trồng ở nhiều nơi để làm thuốc và làm cảnh. Bộ phận dùng làm thuốc là thân, rễ. Khi làm thuốc cắt bỏ rễ con, phơi hay sấy khô, khi dùng, ngâm nước gạo một hai ngày cho mềm; thái mỏng phơi hay sấy khô dùng dần nếu dùng tươi phải nướng cho chín. Vị thuốc trong Đông y từ cây rẻ quạt được gọi là xạ can, xạ can có vị đắng, tính hàn vào kinh Can và Phế có tác dụng thanh hoả, giải độc, tán huyết, tiêu đờm. Dùng chữa viêm amiđan, viêm họng, ho do viêm họng...
 |
Chữa ho do viêm họng: Xạ can 8g, sài đất 10g, đậu chiều (sao vàng) 8g, cam thảo dây tươi 6g. Sắc với 600ml nước còn khoảng 200ml, chi uống 2lần trong ngày. Uống sau các bữa ăn trưa và tối. Dùng liên tục trong 5 ngày. Chữa viêm họng hạt: Một củ rẻ quạt tươi 50g, rửa sạch, nướng chín, giã nhỏ, cho ít muối vào và cho vào lọ nút kín. Mỗi ngày lấy 2-3g ngậm và ngậm 2-3 lần trong ngày, sau đó bỏ bã. Dùng liên tục trong 5-7 ngày. Trị hen suyễn ở trẻ: Xạ can, khoản đông hoa mỗi vị 6g, ma hoàng, gừng tươi mỗi vị 3g, tử uyển và bán hạ chế mỗi vị 9g, tế tân, ngũ vị tử mỗi vị 1,5g. Sắc 3 bát nước còn 1 bát, chia uống 2 lần trong ngày. Uống trong 7-10 ngày. Ho do nhiễm lạnh: Xạ can, bán hạ, tử uyển, khoản đông hoa, đại táo, sinh khương mỗi vị 10g, ma hoàng 7g, ngũ vị tử 3g, tế tân 3g. Sắc 3 bát nước còn 1 bát, uống trong ngày. Uống trong 2 ngày. Trị viêm yết hầu thể nhẹ (triệu chứng yết hầu sưng đau, nóng đỏ) : Xạ can 9g, bạc hà 6g, kim ngân hoa 9g, ngưu bàng tử, cam thảo mỗi vị 6g. Sắc khoảng 500ml nước còn 150 ml chia uống 2 lần trong ngày, nên uống thuốc còn ấm, nếu nguội hâm lại để uống. Uống sau các bữa ăn sáng và tối. Dùng trong 5-7 ngày. Chữa các triệu chứng báng bụng, bụng to óc ách: Xạ can tươi 30g, rửa sạch, nướng chín, giã nhỏ, vắt lấy nước uống, uống trong 2 ngày. Khi uống có thể cho thêm đường hoặc mật ong vào.