Bệnh gút, còn gọi là bệnh thống phong hay bệnh viêm khớp do gút, Thường gặp ở nam giới tuổi trung niên trở lên. Ở các nước phát triển, tỉ lệ mắc bệnh gút chiếm 1 - 2% dân số.
Ở Việt Nam, cùng với sự phát triển của kinh tế - xã hội, cộng với chế độ dinh dưỡng thiếu hợp lý, bệnh gút ngày càng phổ biến và tuổi mắc bệnh cũng ngày càng trẻ hơn. Bệnh gút chủ yếu gặp ở nam giới. Bệnh cũng có yếu tố di truyền, nếu trong gia đình bạn có người mắc bệnh gút thì bạn sẽ có nguy cơ bị bệnh này cao hơn người khác.
Chẩn đoán bệnh gút không khó
Bệnh gút thường diễn biến qua 4 giai đoạn:
Giai đoạn 1: tăng acid uric-máu không triệu chứng, diễn biến trong nhiều năm.
Giai đoạn 2: cơn gút cấp với sưng đau ở khớp, thường là khỏi sau 3 - 10 ngày điều trị, nếu không điều trị thì các cơn đau sẽ xuất hiện ngày càng nhiều và nặng hơn.
Giai đoạn 3: bệnh gút giữa các cơn gút cấp. Bệnh nhân không đau, khớp hoạt động bình thường.
Giai đoạn 4: gút mạn tính với sự lắng đọng tinh thể urate ở khớp, thận... Khớp bị biến dạng với hư hại xương và sụn; bệnh nhân có thể bị viêm thận, sỏi thận, suy thận; xuất hiện các cục tophi quanh khớp làm mất thẩm mỹ và có thể gây tàn phế.
Cơn gút cấp có đặc điểm khởi phát đột ngột, thường vào ban đêm với biểu hiện sưng, nóng, đỏ, đau dữ dội tại một hay nhiều khớp, thường gặp nhất ở khớp bàn - ngón chân cái.
Bệnh gút có thể ảnh hưởng đến các khớp khác như: mu bàn chân, cổ chân, gót, đầu gối, gân gót, cổ tay, ngón tay, khuỷu.
Về xét nghiệm, chọc hút dịch khớp rồi soi dưới kính hiển vi sẽ tìm thấy các tinh thể urate; chụp X-quang có thể thấy hình ảnh hủy xương, tổn thương mặt khớp; xét nghiệm máu có thể thấy nồng độ acid uric tăng cao. Tuy nhiên, trong cơn gút cấp, nồng độ acid uric - máu có thể vẫn bình thường, do đó không sử dụng xét nghiệm máu để loại trừ chẩn đoán gút cấp.
Tuân thủ nghiêm túc chế độ điều trị mới khó
Có ba nguyên tắc cần biết trong điều trị bệnh gút, đó là: chống viêm khớp trong đợt cấp, dự phòng đợt cấp tái diễn, và hạ acid uric - máu sau khi đã qua đợt cấp dựa vào chế độ ăn uống và dùng thuốc giúp giảm tổng hợp hoặc tăng đào thải acid uric.
Theo đó, những người bị tăng acid uric-máu nhưng không có biểu hiện viêm khớp thì chỉ cần điều chỉnh chế độ ăn uống mà chưa cần phải dùng thuốc. Điều quan trọng nhất trong điều trị bệnh gút để tránh cho bệnh không diễn biến nặng lên nhanh là người bệnh cần phải luôn tuân thủ nghiêm ngặt các chỉ dẫn của thầy thuốc về chế độ điều trị, bao gồm thuốc men và chế độ ăn uống, nghỉ ngơi.
Trong thực tế, không ít người bị bệnh gút thường chỉ quan tâm đến bệnh và dùng thuốc trong đợt cấp, sau đó thì ngưng, dẫn đến bệnh tiến triển nặng dần và gây ra các biến chứng. Trong đợt gút cấp, người bệnh cần phải nghỉ ngơi tại giường, dùng các thuốc kháng viêm không steroid và đặc biệt là dùng Colchicine (có tác dụng chống viêm, giảm đau và giảm sưng trong các cơn gút cấp). Sau khi đã qua đợt cấp, nghĩa là khi khớp đã hết sưng đau, người bệnh cần dùng thêm các thuốc giúp làm hạ acid uric-máu như Allopurinol (có tác dụng ngăn ngừa sự tổng hợp acid uric trong cơ thể, có thể dùng lâu dài), Probenecid (có tác dụng tăng cường sự đào thải acid uric qua nước tiểu). Đặc biệt, trong suốt quá trình điều trị cũng như về lâu dài, người bệnh cần tuân thủ nghiêm ngặt chế độ ăn kiêng dành cho người bị bệnh gút. Ngoài ra, các bệnh nhân bị gút mạn tính cần được kiểm tra chức năng thận và sỏi thận định kỳ. Béo phì là một yếu tố làm tăng nặng đối với bệnh gút. Do đó, các bệnh nhân bị bệnh gút kèm béo phì cần phải cố gắng giảm cân, thông qua chế độ ăn uống và tập luyện thể dục thể thao.
Có một số trường hợp bệnh nhân gút cần được điều trị bằng phẫu thuật như: cắt bỏ khối u tophi khi khối u quá lớn gây ảnh hưởng thẩm mỹ hoặc chức năng của chi thể, mổ nội soi cắt lọc hoạt mạc viêm, nạo bỏ các tinh thể urate trong khớp, thay khớp nhân tạo khi khớp đã bị bệnh gút phá hủy hoàn toàn.
Phòng bệnh còn khó hơn
Ngày nay, người ta đã biết rõ các nguyên nhân làm gia tăng bệnh gút trên toàn thế giới, từ đó có thể đề phòng bệnh gút. Các nguyên nhân này bao gồm:
- Ăn nhiều thực phẩm chứa purin như hải sản, các loại thịt có màu đỏ (thịt trâu, bò, ngựa, dê, thịt thú rừng…), phủ tạng động vật (lưỡi, lòng, tim, gan, thận, óc…), trứng gia cầm (nhất là các loại trứng đang phát triển thành phôi như trứng vịt lộn), những thực phẩm giàu đạm khác (bao gồm đạm động vật như thịt heo, thịt chó, thịt gà, thịt vịt… cá và các loại thủy sản như lươn, ếch…).
- Uống nhiều bia, rượu mạnh, cà phê làm tăng tích lũy acid uric trong máu và làm dễ lắng đọng urate tại khớp. Uống nhiều nước ngọt có ga làm tăng nguy cơ béo phì. Do đó, người bị bệnh gút mạn tính nên uống nhiều nước, tối thiểu 2,5 - 3 lít nước mỗi ngày, nhất là nước khoáng không ga có độ kiềm cao sẽ giúp làm giảm nồng độ acid uric trong nước tiểu, hạn chế sự kết tinh urate tại ống thận, từ đó làm giảm nguy cơ bị sỏi thận.
- Béo phì, cao huyết áp, rối loạn mỡ-máu là các yếu tố nguy cơ và đồng thời là các bệnh lý thường đi kèm với bệnh gút, nếu kiểm soát tốt sẽ góp phần làm giảm nhẹ triệu chứng gút.
- Suy giảm chức năng thận làm giảm khả năng đào thải acid uric qua đường nước tiểu và gây lắng đọng urate tại các khớp.
ThS.BS. NGUYỄN ĐỨC THÀNH
(Phân khoa Xương khớp , BV. Đại học YD TP.HCM)
