Tuy nhiên, tình trạng lao kháng thuốc đang trở thành nỗi lo sợ của nhiều người bệnh mắc lao và là thử thách không nhỏ trong công tác phòng chống căn bệnh này. Mỗi năm, trên thế giới có khoảng 500.000 trường hợp lao kháng thuốc, trong đó có đến 5-7% lao siêu kháng thuốc. Việt Nam xếp thứ 16 trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao cao trên thế giới và xếp thứ 13 trong 30 nước có gánh nặng bệnh lao kháng đa thuốc cao nhất trên toàn cầu.
Nếu không điều trị sớm và triệt để, người bệnh mắc vi khuẩn lao kháng thuốc nguy cơ thất bại điều trị và tử vong rất cao. Nguy hiểm hơn, có thể lây truyền vi khuẩn lao kháng thuốc cho những người xung quanh, gây ra những hậu quả khôn lường.
Việc điều trị lao kháng thuốc khó khăn hơn rất nhiều. Thời gian và chi phí chữa trị cũng tăng hơn nhiều so với bệnh lao thông thường.
Thách thức đặt ra đối với lao kháng thuốc là người bệnh phải được phát hiện sớm để có thể can thiệp điều trị kịp thời và kiểm soát lây lan. Trước đây, chẩn đoán lao phổi chỉ dựa vào xét nghiệm soi đờm trực tiếp. Tuy nhiên, kỹ thuật này có hạn chế là phụ thuộc rất lớn vào kỹ năng và kinh nghiệm của người soi, nên đã có những trường hợp bị bỏ sót. Để xác định người bệnh mắc lao đa kháng thuốc, phải tiến hành nuôi cấy vi khuẩn theo một quy trình phức tạp, mất nhiều thời gian (sau khi soi phát hiện được vi khuẩn lao). Một số địa phương chưa có phòng xét nghiệm và phương tiện nuôi cấy còn gặp khó khăn trong vận chuyển mẫu tới các trung tâm chẩn đoán hoặc các bệnh viện trung ương gây nên chậm trễ cho sự phát hiện và chỉ định điều trị bệnh lao đa kháng thuốc, khiến cho nhiều người có thể bị tử vong trước khi được điều trị. Kỹ thuật ứng dụng sinh học phân tử để phát hiện vi khuẩn lao kháng thuốc Gene Xpert đã đáp ứng được các đòi hỏi cấp bách trong các hoạt động phòng, chống lao toàn cầu, trong đó có Việt Nam.
Gene Xpert là một kỹ thuật mang tính đột phá tích hợp của 3 công nghệ: tách gene, nhân gene và nhận biết gene. Kỹ thuật Gene Xpert cho phép xác định vi khuẩn lao ở mức độ ít với độ nhạy và độ đặc hiệu rất cao. Thêm vào đó, quy trình thao tác rất đơn giản, kỹ thuật cho kết quả nhanh và là “kết quả kép”, tức là đồng thời cho biết mẫu bệnh phẩm có vi khuẩn lao hay không, có nhiều hay ít và vi khuẩn có kháng với thuốc Rifampicin (thuốc kháng sinh đặc trị lao) hay không. Kỹ thuật được Tổ chức Y tế Thế giới chứng thực đưa vào sử dụng từ tháng 12/2010. Một năm sau khi đưa vào sử dụng đã có 40 quốc gia thuộc châu Mỹ La tinh, châu Phi, châu Âu, châu Á bắt đầu triển khai kỹ thuật mới này. Việt Nam là quốc gia sớm được tiếp cận với kỹ thuật ngay trong giai đoạn đầu tiên này. Kết quả đánh giá ở những năm đầu triển khai kỹ thuật này cho thấy tỷ lệ bệnh nhân lao và lao kháng thuốc được phát hiện tăng 50% so với trước đây. Điều đó chứng tỏ hầu hết những khó khăn trước đây trong việc phát hiện sớm người bệnh mắc lao, đặc biệt mắc lao kháng thuốc nhờ có Gene Xpert đã được đáp ứng.
Hà Nội là một trong 5 địa phương trong cả nước được lựa chọn triển khai kỹ thuật Gene Xpert ngay từ giai đoạn đầu. Đến nay kỹ thuật đã được triển khai từ tuyến thành phố đến tuyến quận, huyện với số lượng bệnh nhân tiếp cận ngày một tăng lên. Năm 2017 đã có gần 2.000 người bệnh được xét nghiệm bằng kỹ thuật Gene Xpert, qua đó phát hiện 518 trường hợp mắc lao và 139 bệnh nhân lao kháng thuốc.
Hiện nay kỹ thuật Gene Xpert được Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo sử dụng trong các trường hợp sau: Xét nghiệm chẩn đoán ban đầu cho những trường hợp nghi mắc lao kháng đa thuốc hoặc lao đồng nhiễm HIV; Tại những nơi tình hình dịch tễ lao đa kháng thuốc hoặc HIV không cao, Gene Xpert có thể cân nhắc áp dụng cho trường hợp xét nghiệm đờm trực tiếp âm tính để tăng phát hiện lao phổi.
Việc sớm đưa vào ứng dụng kỹ thuật Gene Xpert - một kỹ thuật hiện đại để phát hiện lao và lao kháng thuốc tại Việt Nam thể hiện sự quan tâm của Chính phủ đối với công cuộc phòng chống lao; đồng thời ghi nhận nỗ lực của các cán bộ chuyên ngành lao trong việc tiếp cận kỹ thuật. Thời gian tới đây, khi kỹ thuật Gene Xpert được triển khai rộng khắp trong cả nước, hứa hẹn mang lại những thành quả mới trong công cuộc phòng chống lao ở nước ta.
Chương trình chống lao TP. Hà Nội