Dân gian có câu: “Bất như ý sự thường bát cửu, như nhân chi ý nhất nhị phân”, ý nói ở đời mười điều thì có tới tám, chín điều không thuận theo ý ta, có chăng chỉ được một hai điều. Và những việc trái với ý muốn, những khó khăn, lo toan, phiền muộn, uất ức luôn khiến cho người ta rơi vào tâm trạng bị ức chế, mệt mỏi chán nản, thậm chí lâu ngày có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, là nguy cơ để phát sinh các căn bệnh như suy nhược thần kinh, mất ngủ, trầm cảm, viêm loét đường tiêu hóa, tăng huyết áp, thiểu năng tuần hoàn não...
Ở Hàn Quốc có một câu chuyện dân gian rất thú vị có tên gọi là Hoàng đế tai lừa. Một vị hoàng đế có đôi tai giống như tai con lừa, nhưng ông ta chỉ tiết lộ cho người thợ cắt tóc biết và cấm anh ta không được hé răng tiết lộ với ai, nếu không sẽ bị chém đầu. Ngày tháng dần trôi, người thợ cắt tóc cảm thấy rất khó chịu khi giữ bí mật này trong lòng, anh ta căng thẳng đến nỗi muốn phát điên, tuy nhiên vẫn không dám nói cho những người xung quanh biết vì sợ sẽ bị giết chết. Cuối cùng, anh ta nghĩ ra một cách vẹn toàn cả đôi đường là đào một cái hố thật to, hàng ngày cúi đầu xuống hố và hét lên: “Hoàng thượng có đôi tai lừa”. Thế là người thợ cắt tóc đó đã thoát khỏi sự ức chế tinh thần, trạng thái tâm lý của anh ta trở lại bình thường. Đó là một trong những ví dụ điển hình của phương pháp “sơ tiết” tinh thần của y học cổ truyền phương Đông.
“Sơ” có nghĩa là làm thưa ra, mở ra, thư giãn, thư thái, khai thông...; “tiết” có nghĩa là tiết ra, lọt ra, tiết lộ, trút bỏ...; “sơ tiết” nôm na là tìm cách cởi bỏ những sự ức chế, bế tắc để nhằm đạt được sự thư thái, bình thản về thể xác và tinh thần. Trong y học cổ truyền, những phương pháp như “sơ biểu giải tà” “sơ tán phong tà”, “sơ phong tiết nhiệt” “sơ phong hóa thấp”, “sơ can lý khí”, “sơ can giải uất” cũng nằm trong ý nghĩa trừ bỏ tà khí ra bên ngoài, làm lưu thông khí huyết và lập lại cân bằng âm dương trong hoạt động của các tạng phủ. Trong cuộc sống thường nhật, chúng ta luôn gặp phải những sự việc không vui, không hài lòng, điều này khiến cho chúng ta phải chịu áp lực rất lớn về tâm lý và từ đó dễ gây nên bệnh tật. Bởi vậy, chúng ta cần thường xuyên giải phóng áp lực tâm lý, vận dụng phương pháp “sơ tiết” về tinh thần của y học cổ truyền. Phương pháp này có thể thực hiện bằng miệng hoặc bằng đầu óc chân tay.
“Sơ tiết” đường miệng có hai cách: Cách thứ nhất là độc thoại một mình. Ví dụ một người nào đó không hài lòng đối với cấp trên của mình, tuy nhiên anh ta lại không dám biểu lộ sự bực tức đó một cách công khai và trực diện, vậy thì cách giải quyết có thể là hãy mạnh dạn mua một chai rượu, rồi vừa uống một mình vừa thoải mái mắng nhiếc bề trên. Đừng nghĩ là người đó có vấn đề về tâm thần mà thực ra anh ta đang thực hiện một phương pháp rất hay để giải toả sự ức chế. Uống rượu, mắng nhiếc, uống chán mắng chán rồi ngủ thiếp đi, khi tỉnh dậy sẽ chẳng còn chuyện gì nữa. Tuy nhiên, không nên uống quá nhiều vì như vậy rất có hại cho sức khỏe. Cách thứ hai là thổ lộ với người khác, khi có điều gì bực bội không vui, nên tìm một người nào đó gần gũi và hiểu mình để trút bầu tâm sự, như vậy có thể giải thoát khỏi sự ức chế về tâm lý. Tuy nhiên, cần chú ý chọn đúng đối tượng có thể lắng nghe và thấu hiểu mình, bởi vì lắng nghe người khác trút giận chẳng có gì là thích thú cả, nếu không phải là một người hiểu bạn, thông cảm với bạn thì chẳng ai muốn nghe bạn nói và nếu như có nhẫn nại lắng nghe bạn nói xong thì họ cũng không thể đưa ra những lời khuyên chân tình và hiệu quả.
“Sơ tiết” bằng đầu óc chân tay cũng có hai cách: Cách thứ nhất là “sơ tiết” bằng ngòi bút. Khi bạn giận ai đó, hãy dùng bút viết thật nhiều, viết ra tất cả những gì khiến bạn giận giữ và kìm nén ức chế trong lòng mà không thể giãi bày trực tiếp với ai trên cõi đời này. Có thể viết thành một bức thư mà đối tượng nhận chính là người mà bạn đang giận. Tuy nhiên, nên nhớ một điều rằng bức thư ấy chỉ có thể viết và để đấy chứ không thể gửi cho ai cả. Cách thứ hai để “sơ tiết” là sáng tác theo khả năng của mình, có thể viết văn, làm thơ, viết kịch, sáng tác nhạc, vẽ tranh, nặn tượng... Không ít nhà văn nổi tiếng đã cho ra đời các tác phẩm kinh điển trong hoàn cảnh khó khăn cùng cực, ví như Tư Mã Thiên sáng tác Sử ký sau khi ông bị kết tội tử hình; Tào Tuyết Cần sáng tác Hồng Lâu Mộng trong những năm tháng ông gặp phải muôn vàn khó khăn cực nhọc.
Theo y học cổ truyền, đối với tâm lý tinh thần, vấn đề mà Đông y gọi là “thất tình” (bảy thứ tình chí là hỉ, nộ, ưu, tư, bi, khủng, kinh), “sơ tiết” là một biện pháp rất hữu hiệu để trút bỏ sự uất ức, bực tức, buồn chán trong lòng, lập lại sự cân bằng âm dương trong đời sống tinh thần. “Sơ tiết” có thể làm giảm bớt sự mệt mỏi ức chế về tâm lý, khiến cho con người cảm thấy nhẹ nhõm và thoải mái trong lao động và cuộc sống. Tuy nhiên, cần nhớ một điều là “sơ tiết” cũng cần phải tuân theo nguyên tắc “tam nhân chế nghi” của y học cổ truyền phương Đông, đó là “nhân nhân chế nghi” (tùy đối tượng mà dùng), “nhân địa chế nghi” (tùy chỗ mà dùng) và “nhân thời chế nghi” (tùy lúc mà dùng).
ThS. Hoàng Khánh Toàn
