Thời kỳ mang thai, với rất nhiều thay đổi về thể chất và tinh thần. Cơ thể người mẹ và thai nhi trở nên vô cùng nhạy cảm với các thuốc chữa bệnh. Phần lớn thuốc có thể thấm qua nhau thai, tác hại đến bào thai và có thể làm hư thai hoặc gây dị tật bẩm sinh, nhất là 3 tháng đầu của thai kỳ.
Phụ nữ mang thai cần hết sức thận trọng khi dùng thuốc
Phân nhóm thuốc đối với phụ nữ mang thai
Sử dụng thuốc ở phụ nữ mang thai luôn là vấn đề cần cân nhắc thận trọng, tất cả các loại thuốc được chia thành 5 mức độ ảnh hưởng khác nhau đối với thai nhi:
Loại A: Các thuốc trong nhóm này tương đối an toàn đối với phụ nữ mang thai, bao gồm các loại như acid folic, vitamin B6... Đã có bằng chứng tin cậy rằng các loại thuốc này không tăng nguy cơ gây bất thường cho thai nhi trong suốt thời kỳ mang thai của người mẹ.
Loại B: Các thuốc nhóm này không thấy có độc hại trên súc vật thí nghiệm nhưng chưa nghiên cứu trên người; hoặc thấy có độc hại trên súc vật, nhưng không thấy có độc hại khi nghiên cứu trên người. Bao gồm các loại như prednisone, insulin... Vì vậy, khi cần sử dụng các thuốc nhóm này thầy thuốc sẽ cân nhắc kỹ giữa lợi ích và nguy cơ khi dùng.
Loại C: Có độc hại trên súc vật nhưng không có nghiên cứu trên người hoặc không có nghiên cứu trên người và súc vật. Thuốc chỉ được dùng khi lợi ích của điều trị hơn hẳn được nguy cơ có thể bị tai biến ở bào thai. Bao gồm các loại như fluconazol, ciprofloxacin...
Loại D: Có bằng chứng về tai biến ở bào thai nhưng lợi ích của điều trị vượt lên trên nguy cơ gây tai biến ở bào thai, tức là trường hợp nguy kịch đe dọa tính mạng người mẹ hoặc trường hợp bệnh nặng mà không có thuốc nào an toàn hơn. Bao gồm các loại như phenytoin, lithium...
Loại E: Nghiên cứu ở người hoặc súc vật chứng tỏ có độc hại ở bào thai hoặc có bằng chứng về độc hại cho bào thai qua kinh nghiệm dùng trên người và độc hại khi dùng trên phụ nữ có thai vượt trên lợi ích có được. Thuốc bị chống chỉ định ở phụ nữ có thai hoặc có thể có thai. Như isotretinoin...
Một số loại thuốc cần lưu ý khi sử dụng
Do cơ thể thai phụ có nhiều đặc điểm sinh lý thay đổi so với lúc bình thường như: trọng lượng cơ thể tăng, tốc độ thanh thải của thận tăng, lưu lượng máu tăng, nên quá trình hấp thu, phân bố, chuyển hóa, thải trừ của thuốc cũng thay đổi, vì vậy nên sử dụng liều vừa đủ đáp ứng điều trị. Sau đây là một số loại thuốc cần lưu ý khi sử dụng:
Thuốc giảm đau hạ sốt: Acetaminophen (paracetamol) là thuốc khá an toàn. Acid salicylic (aspirin) có thể làm tăng tỉ lệ tử vong sơ sinh, tăng xuất huyết, giảm cân nặng. Tuy nhiên, aspirin liều thấp được coi là an toàn. Thận trọng đối với các thuốc kháng viêm không steroid vì có thể gây tác dụng phụ.
Thuốc kháng sinh: Nhóm penicillin, cephalosporin được xem là an toàn. Không dùng các thuốc nhóm phenicol vì gây suy tủy, giảm bạch cầu. Tránh dùng tetracyclin vì gây vàng răng ở trẻ. Không dùng nhóm aminoglycosid (gentamycin, amikacin...) vì gây điếc, giảm thính lực. Cấm dùng nhóm quinolon do gây tổn thương sụn khớp. Một số kháng sinh sau đây cần thận trọng khi sử dụng: rifamycin (không dùng trong 3 tháng đầu thai kỳ). Nitrofuran và acid nalidixic (negram) không nên dùng cuối thai kỳ. Metronidazol, trimethoprim, sulfamid không nên dùng trong giai đoạn đầu và cuối thai kỳ.
Thuốc điều trị tăng huyết áp: Các thuốc sau đây không được sử dụng do khi vào cơ thể sẽ vượt qua nhau thai gây hại cho thai nhi như hạ huyết áp, vô niệu, suy thận và nghiêm trọng hơn là gây ra dị dạng, quái thai, thậm chí thai nhi bị tử vong: Nhóm thuốc ức chế men chuyển như: captopril, enalapril, lisinopril..., nhóm thuốc ức chế calci: nifedipin, amlodipin..., nhóm thuốc chẹn beta: propanolol, atenolol..., nhóm thuốc lợi tiểu: furosemid, hydroclorothiazid..., nhóm thuốc đối kháng thụ thể angiotensin: losartan, ibersartan... Cần hết sức chú ý khi sử dụng.
Các thuốc phụ nữ mang thai có thể sử dụng được: methyldopa, labetalol, hydralazin.
Thuốc chống nôn: Nên sử dụng vitamin B6 kết hợp với magie và gừng. Còn nhóm thuốc kháng histamin thì nên thận trọng; Thuốc trị tiêu chảy: các thuốc kaolin, pectin không độc hại vì không hấp thu qua màng ruột. Tránh dùng atropin/diphenoxydat(lomotil); Thuốc trị đau dạ dày: các thuốc trung hòa toan như hydroxyt nhôm, hydroxyt magie và kháng tiết như cimetidin, ranitidin không gây dị dạng thai nhi nên dùng được. Tránh dùng nizatidin vì có thể làm hư thai ở súc vật; Các thuốc chống nấm loại imidazol như clotrimazol, miconazol không độc hại; Các thuốc trị hen như steroid dạng hít được xem là an toàn; Thuốc trị cường giáp: cần chuyển sang dùng propylthiouracil; Các thuốc trị động kinh: làm tăng tỉ lệ dị tật bẩm sinh. Các thuốc ngừa thai lỡ dùng trong những tháng đầu thai kỳ không gây dị tật; Các thuốc trị trầm cảm (prozac...) không gây dị dạng; Thuốc bổ sung vitamin và khoáng chất: có thể gây hại cho thai nhi nếu dùng quá liều, như vitamin A dùng quá liều trong thời gian dài sẽ gây khuyết tật cho thai nhi.
BS. Hồ Văn Tuấn
