Sừng dê - tên thuốc là dương giác, là sừng của các con dê núi đực hay còn gọi là sơn dương, sau khi thu hoạch được ngâm trong nước sạch một ngày đêm cho bở các chất cáu bẩn bám ở ngoài sừng, sau đó lấy bàn chải sắt chà xát, rửa sạch. Phơi khô. Dùng cưa máy cắt ra từng đoạn ngắn 5cm, chẻ nhỏ theo chiều dọc. Đem các phiến sừng này ủ với dịch sinh khương 24 giờ để khử mùi hôi. Sau đó đem phơi khô, làm nguyên liệu cho việc bào chế tiếp theo.
Từ linh dương giác, người ta xác định có các chất protid, phốt phát canxi và nhiều loại muối vô cơ khác.
Về tác dụng dược lý, linh dương giác có tác dụng trấn tĩnh, tác dụng chống co giật, tác dụng hạ sốt, hạ huyết áp và tác dụng làm chậm nhịp tim đối với động vật thực nghiệm. Đồng thời làm tăng lực cho chuột nhắt trắng trong điều kiện thiếu oxy.
Theo YHCT, linh dương giác có vị mặn, tính hàn. Quy vào hai kinh tâm và can. Với công năng tắt phong, chỉ kinh, thanh can sáng mắt, thanh tâm hỏa, an thần chí, giải độc, làm sởi mọc. Dùng trị chứng can phong nội động, toàn thân co quắp, lưỡi xám đen; đau đầu hoa mắt, chóng mặt, đau mắt đỏ; sốt cao, mê sảng, phát cuồng; dị ứng ban chẩn, sởi khó mọc, nhọt độc nằm sâu trong cơ. Linh dương giác được dùng trong một số bài cổ phương sau đây:
Phục phương dương giác xung tễ
Linh dương giác (dương giác) 30g, xuyên khung, bạch chỉ, mỗi vị 10g, xuyên ô (chế) 7,5g. Với công năng bình can, trấn thống, trị đau nửa đầu, đau đầu do huyết quản, đau đầu do căng thẳng, đau dây thần kinh.
Linh dương câu đằng thang
Linh dương giác 4,5g, sinh địa 15g, câu đằng, sinh khương, cúc hoa, phục linh mỗi vị 10g, xuyên bối mẫu 12g, tang diệp, trúc nhự, mỗi vị 6g, cam thảo 3g. Với công năng mát gan, tắt phong, tăng dịch, thư cân. Dùng trị chứng âm hư, dương cang, can phong nội động, hôn mê, phiền táo, ngực sườn trướng tức, sốt cao, lưỡi đỏ, mạch huyền.
Ngưu hoàng giáng áp hoàn
Ngưu hoàng 10g, linh dương giác 100g, trân châu 50g, băng phiến 25g, hoàng kỳ 50g, bạch thược 50g, thêm mật ong làm hoàn, mỗi lần uống 3g. Với công năng thanh tâm, hóa đàm, trấn tĩnh, hạ áp. Dùng khi can hỏa vượng, đau đầu, mắt mờ, phiền táo, tinh thần bồn chồn, bất an, đàm hỏa ung thịnh, huyết áp tăng.
Tư thọ giải ngũ thang
Linh dương giác, nhục quế mỗi vị 2,5g, khương hoạt 1,5g, trúc lịch 30ml, phòng phong, phụ tử, thiên ma, toan táo nhân mỗi vị 3g cùng dịch của 3g sinh khương. Với công năng phù chính khử tà, hóa đàm tắt phong. Trị trúng phong, tỳ hoãn, lưỡi cứng, bất hoạt, bán thân bất toại.
Linh kiều giải độc hoàn
Linh dương giác 10g, kim ngân hoa, liên kiều mỗi vị 200g; bạc hà, cát cánh, ngưu bàng tử mỗi vị 120g; đạm đậu xị, cam thảo mỗi vị 100g; kinh giới tuệ, đạm trúc diệp mỗi vị 80g. Thêm mật ong làm hoàn, mỗi lần uống 3g, ngày 2-3 lần trước bữa ăn. Bài thuốc có tác dụng giải cảm nhiệt, thanh nhiệt giải độc. Dùng trị cảm mạo phong nhiệt (cảm nóng, cảm nắng), sốt cao hoặc sốt mà đau đầu, ho, miệng khô, họng rát, hầu, họng sưng đau.
GS.TS. PHẠM XUÂN SINH
