Mất ngủ là chứng bệnh khá phổ biến hiện nay. Người bệnh khó đi vào giấc ngủ hay ngủ không ngon giấc, ngủ chập chờn, thức dậy khó ngủ lại, thời gian ngủ ngắn, có khi một đêm chỉ ngủ được 2-3 giờ, thậm chí thức trắng đêm, ăn vào bụng đầy khó ngủ, đêm đi tiểu nhiều lần làm mất ngủ... Nếu kéo dài, người bệnh mệt mỏi, suy nhược, ảnh hưởng đến công việc và sinh hoạt hằng ngày.
Theo sách của Hải Thượng Lãn Ông, “ mất ngủ bởi âm huyết có thiếu, ba tạng tâm, can, tỳ đều có bị tổn thương”. Lý luận còn cho rằng “sự ngủ lấy gốc ở âm huyết, mọi nguyên nhân dẫn đến chân âm huyết hao tổn, âm tinh không đủ để nuôi dưỡng lên tâm não đều có thể dẫn đến mất ngủ hoặc gây rối loạn giấc ngủ”. Sau đây là một số bài thuốc cổ phương phòng trị chứng mất ngủ theo thể chứng thường gặp:
Mất ngủ thể tâm tỳ hư
Người bệnh ngủ chập chờn không sâu, mơ màng, mệt mỏi ăn ít. Phép trị chủ yếu bổ tâm tỳ. Dùng bài Quy tỳ thang gia giảm gồm: đảng sâm 12g, bạch truật 12g, phục thần 14g, đương quy 16g, chích hoàng kỳ 14g, táo nhân 12g, viễn chí 10g, long nhãn 12g, mộc hương 6g, chích thảo 4g, đại táo 3 quả, bá tử nhân 12g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: kiện tỳ, dưỡng tâm, ích khí, bổ huyết... Bài này rất thích hợp với chứng mất ngủ hay quên, mệt mỏi, ăn không ngon, ngủ mơ màng không sâu, tim hồi hộp.
Long nhãn và bạch truật là 2 vị thuốc trong bài Quy tỳ thang gia giảm trị mất ngủ thể tâm tỳ hư.
Mất ngủ thể tâm âm hư
Người bệnh khó ngủ, tâm hồi hộp bứt rứt có khi ngủ hoảng sợ. Dùng bài: Dưỡng tâm thang gia giảm gồm: bá tử nhân 12g, táo nhân 12g, đương quy 14g, phục thần 12g, ngũ vị 8g, nhân sâm 12g, mạch môn 12g, thục địa 20g, huyền sâm 12g, thạch xương bồ 6g, cam thảo 4g, đại táo 3 quả. Sắc uống ngày 1 thang, không uống vào buổi tối. Tác dụng: dưỡng tâm, thanh nhiệt, an thần. Bài này thích hợp với chứng tâm âm hư, mất ngủ suy nhược.
Mất ngủ thể thận âm hư
Người bệnh có biểu hiện đêm tiểu nhiều lần mất ngủ, có khi chập tối khó ngủ, về khuya mới ngủ được, hay bị váng đầu ù tai. Nguyên nhân do âm hư hỏa động. Dùng bài Lục vị hoàn gia giảm gồm: thục địa 30g, hoài sơn 20g, đơn bì 16g, sơn thù 14g, phục linh 12g, trạch tả 10g, táo nhân 12g, câu kỷ tử 12g, bá tử nhân 12g. Sắc uống ngày 1 thang. Tác dụng: bổ thận âm, ích can, an thần, bài này thích hợp chứng thận âm hư mất ngủ, người gầy nóng trong, miệng khô khát.
Nếu đêm về sáng thấy lạnh bụng sôi bụng, đi ngoài mà không ngủ được là do thận dương hư. Dùng bài trên gia thêm nhục quế 6g, phụ tử 6g, can khương 10g.
Mất ngủ thể tỳ khí hư
Người bệnh thường biểu hiện ăn vào bụng đầy, chậm tiêu, khó ngủ. Phép trị: kiện tỳ, tiêu trệ, an thần. Dùng bài Lục quân tử thang gia giảm gồm: bạch truật 12g, đảng sâm, bạch linh 16g, trần bì 12g, bán hạ 8g, chỉ thực 10g, liên nhục 14g, mộc hương 6g, sơn tra 12g, mạch nha 12g, thần khúc 14g, chích thảo 4g. Săc uống ngày 1 thang. Tác dụng: ích khí, kiện tỳ, hóa trệ, an thần. Bài này rất thích hợp cho người bị chứng tỳ khí hư bụng đầy trướng làm khó ngủ, nhiều đàm, rối lạn tiêu hóa.
Trên đây là một số bài thuốc cổ phương thường được các thế hệ thầy thuốc Đông y gia giảm vận dụng chữa mất ngủ rất hiệu quả. Tuy nhiên, phòng trị mất ngủ cần phải lựa chọn bài thuốc phù hợp thể chứng mỗi người mới trị được tận gốc.
BS. Nguyễn Phan Trúc Nguyên
