Viêm phổi do rối loạn nuốt rất thường gặp ở người cao tuổi, người đang được theo dõi chăm sóc tại nhà, ở các khu dưỡng lão và thậm chí ngay cả trong bệnh viện. Theo ước tính, viêm phổi do rối loạn nuốt chiếm khoảng 5 - 15% các viêm phổi cộng đồng nói chung và có tới 20% số người già tại các khu dưỡng lão bị ít nhất một lần viêm phổi do rối loạn nuốt. Đây cũng là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở nhóm bệnh nhân này nhưng đáng tiếc thường lại hay bị bỏ qua.
Viêm phổi do rối loạn nuốt được chia làm hai nhóm chính: viêm phổi với các tổn thương chủ yếu do dịch vị trào ngược hay còn được gọi là hội chứng Mendelson và viêm phổi do sặc thức ăn, dịch tiết hầu họng... thường có nhiễm khuẩn kèm theo (loại viêm phổi này hay gặp ở người già).
 Sặc khi ăn uống ở người già dễ gây viêm phổi do hít phải. |
Nguyên nhân do đâu?
Viêm phổi do rối loạn nuốt có nguyên nhân chủ yếu là do những “dị vật” nước bọt, mẩu thức ăn, đờm dãi, dịch vị trào ngược... rơi vào trong phổi. Các loại “dị vật” này sẽ gây nên các phản ứng viêm cũng như tạo tiền đề cho vi khuẩn xâm nhập phổi. Nhiễm khuẩn khi bị sặc thức ăn, nước bọt, dịch tiết hầu họng... gần như là chắc chắn do trong nước bọt, dịch hầu họng đã có một số lượng đáng kể vi khuẩn sinh sống và thức ăn, nước uống cũng không phải hoàn toàn “vô khuẩn”. Thêm nữa, khi lọt vào phổi, các loại “dị vật” này sẽ làm phổi tổn thương thông qua các phản ứng viêm nhiễm và đây là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển.
Cảnh giác với các triệu chứng ho, sặc
Ai dễ bị viêm phổi do rối loạn nuốt? Người dễ bị viêm phổi do rối loạn nuốt là người đang có các nguyên nhân gây... rối loạn nuốt. Có nhiều nguyên nhân gây rối loạn nuốt ở người già như các thương tổn thần kinh - cơ do nhồi máu não, xuất huyết não, bệnh Parkinson, xơ cứng cột bên teo cơ, đa u tủy xương, nhược cơ, sa sút trí tuệ. Sau đó là một số các nguyên nhân khác như tuyến giáp to, phì đại đốt sống cổ, túi thừa Zenker, ung thư... Các rối loạn tâm lý, bệnh mô liên kết (viêm đa cơ, loạn dưỡng cơ...), các di chứng do phẫu thuật vùng hầu - họng, xạ trị, thuốc... cũng có thể gây rối loạn nuốt ở người già. Những bệnh nhân đang được nuôi dưỡng bằng ống thông dạ dày, ống thông hỗng tràng qua đường mũi hoặc miệng, bệnh nhân đã hoặc đang có ống nội khí quản, ống mở khí quản không được chăm sóc tốt... cũng có thể dễ dàng bị viêm phổi do sặc do rối loạn nuốt và trào ngược dạ dày - thực quản.
|
Điều trị và dự phòng
Điều trị viêm phổi do rối loạn nuốt trước hết là điều trị các viêm nhiễm ở phổi như dùng kháng sinh (nên kết hợp một kháng sinh nhóm beta lactam với một kháng sinh nhóm aminoside hoặc quinolon), cho các thuốc long đờm, chống viêm, bồi phụ đầy đủ nước, điện giải, thăng bằng kiềm toan và đảm bảo một chế độ dinh dưỡng tốt. Tiếp theo là khắc phục tình trạng sặc do rối loạn nuốt như tìm dạng thức ăn thích hợp, ví dụ bệnh nhân khó nuốt thức ăn cứng thì chuyển chế độ thức ăn mềm hơn, bệnh nhân hay sặc chất lỏng thì chuyển chế độ ăn đặc... Điều trị phục hồi chức năng nuốt bằng “liệu pháp nuốt” gồm ba phương pháp: hỗ trợ bù khi nuốt, luyện tập tăng cường chức năng các cơ nhai - nuốt và luyện tập khi đang trong quá trình nuốt. Liệu pháp này nhằm làm giảm khả năng sặc thức ăn vào phổi và tránh ứ đọng thức ăn trong miệng. Phẫu thuật cắt cơ nhẫn - hầu để làm thông thoáng đường thức ăn xuống thực quản cũng có thể được áp dụng. Nuôi dưỡng bằng đường tĩnh mạch, mở thông dạ dày - hỗng tràng qua nội soi được chỉ định cho một số trường hợp nặng.
Người bị rối loạn nuốt cũng nên chú ý: nghỉ ngơi trước ăn 30 phút; ngồi khi ăn; ăn miếng nhỏ, thức ăn mềm thích hợp; không nói chuyện, xem tivi, đọc báo… làm mất tập trung khi đang ăn. Tránh dùng thuốc an thần, gây ngủ ngoài chỉ định. Làm rỗng dạ dày bằng các thuốc như erythromycin, motilium... Làm vệ sinh răng miệng thường xuyên để tránh viêm phổi hít phải và hết sức chú ý nếu bệnh nhân đang ăn bị sặc phải biết cách cấp cứu như một hội chứng dị vật thâm nhập đường thở.
BS. Vũ Đức Anh