Hiện nay, trên thị trường bày bán rất nhiều loại thực phẩm chức năng giảm cân (TPCNGC) dạng viên, bột, cao, sâm, nước, trà... Nhưng tác dụng của những loại thực phẩm này thực hư thế nào rất khó biết được. Chỉ trong đầu tháng 5/2009, FDA đã cảnh báo ngưng dùng ngay thực phẩm giảm cân hydroxycut vì gây tổn hại cho gan. Cơ quan chức năng Việt Nam cũng phát hiện nhiều loại TPCNGC dỏm, quá đát...
Không ít người vì muốn giảm cân nhanh chóng, dễ dàng nên sẵn sàng bỏ ra bạc triệu để mua sử dụng. Nhiều người không nhận được kết quả như mong muốn: cân nặng không giảm hoặc giảm cân nhưng đi tiêu, đi tiểu nhiều, người mệt mỏi và sau khi ngưng sử dụng TPCNGC thì cân nặng tăng trở lại.
 Ảnh có tính minh họa. Ảnh: Gettyimages.com |
Thực chất của TPCNGC là gì?
TPCNGC là chế phẩm được gọi chung là Thực phẩm chức năng (TPCN). Đó là những chế phẩm bắt nguồn từ thực phẩm hay các loại dược thảo đã được thay đổi thành phần qua chế biến, bổ sung nhằm đưa đến tác dụng sinh lý nào đó có lợi cho sức khỏe, ngoài việc cung cấp chất dinh dưỡng cơ bản (tác dụng sinh lý mà TPCNGC là hỗ trợ việc giảm cân chống béo phì). Các TPCN nói chung được bày bán với dạng bột, cao, sâm, nước, trà, nhưng cũng có thể ở dạng với bao bì chai lọ giống chai lọ thuốc và dạng bào chế là viên nén, viên nang giống y như viên thuốc nhưng không được xem là thuốc. Trên nhãn, bao bì của TPCN bắt buộc phải ghi rõ: “Đây không phải là thuốc và không được dùng để thay thế thuốc”. Lấy ví dụ sản phẩm là vitamin và chất khoáng, nếu nhà sản xuất đăng ký là thuốc thì sản phẩm đó phải bán trong nhà thuốc. Nhưng nếu đăng ký là TPCN (vì ta có thể tìm thấy vitamin và chất khoáng trong thực phẩm ăn uống hàng ngày và trong TPCN, vitamin và chất khoáng đã bổ sung, thay đổi liều lượng nhằm hỗ trợ sức khỏe) thì chế phẩm vitamin và chất khoáng được đăng ký như một thực phẩm bảo đảm an toàn thực phẩm, có thể bày bán không chỉ ở nhà thuốc mà ở các siêu thị như thường thấy ở các nước tiên tiến. Về TPCNGC, trong tình hình hiện nay, bên cạnh một số chế phẩm có chất lượng bảo đảm sự an toàn (đương nhiên phải dùng đúng cách, đúng liều lượng theo hướng dẫn) có nhiều chế phẩm “dỏm” trà trộn trên thị trường, vừa bán rất đắt tiền vừa gây hậu quả rất không có lợi. Chế phẩm được mô tả dùng đưa đến kết quả cân nặng không giảm hoặc giảm cân nhưng đi tiêu và đi tiểu nhiều (chắc chắn có chứa các loại dược thảo có tác dụng tẩy xổ và lợi tiểu, dùng bừa bãi rất nguy hiểm), người mệt mỏi thì đó có thể là loại không đáng tin cậy để dùng.
Nên sử dụng TPCNGC như thế nào để đạt được hiệu quả an toàn?
Cần đặc biệt lưu ý thông thường dư cân béo phì là do ăn uống quá thừa chất dinh dưỡng sinh năng lượng (đường bột, béo) nhưng lại không có sự vận động thích hợp để tiêu hao năng lượng, năng lượng thừa biến thành mỡ gây dư cân béo phì. Vì vậy, để giảm cân phải đồng thời tác động đến 2 yếu tố: chế độ dinh dưỡng thích hợp (ăn kiêng) và chế độ tập luyện thể dục thích hợp. TPCNGC chỉ có tác dụng hỗ trợ, không tác động đến 2 yếu tố vừa kể. Nhiều quảng cáo chỉ dùng TPCNGC không thôi trong 5 ngày giảm 3kg là quảng cáo quá đà không đáng tin. Mặc dù là TPCN, trong đó có TPCNGC, có nguồn gốc thiên nhiên nhưng phải dùng đúng liều lượng theo hướng dẫn thì mới an toàn, chứ không phải dùng sao cũng được. Giảm cân qua nhanh thường không tốt cho sức khỏe, vì trong thời gian ngắn cơ thể phải kiêng khem các chất dinh dưỡng bấy lâu nay đã được cung cấp thừa mứa và tiêu hao quá nhiều năng lượng trong khi chưa có sự thích nghi. Tùy theo thể trọng mỗi người mà sự giảm cân trong khoảng thời gian có khác nhau, nên đi khám bác sĩ hoặc chuyên viên dinh dưỡng để được tư vấn về sự giảm tối đa bao nhiêu kg cân nặng trong một tháng.
Có chế phẩm là một bộ TPCNGC thường gồm: một hộp dạng viên uống có tác dụng giảm cảm giác đói, thèm ăn dùng kết hợp với một hộp dạng bột pha uống để bổ sung dinh dưỡng thay bữa ăn. Liệu thực phẩm dạng bột này có thể thay thế được bữa ăn cung cấp đủ dưỡng chất cho cơ thể?
Chế độ ăn kiêng thích hợp để giảm cân hiệu quả là chế độ ăn uống đảm bảo cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cần thiết, nhưng có các tỷ lệ giữa các chất dinh dưỡng ấy (đạm, đường bột, béo, vitamin, chất khoáng) thật phù hợp cho mức muốn xuống cân là bao nhiêu theo yêu cầu. Thực phẩm dạng bột của TPCNGC bắt buộc phải có tính chất của chế độ ăn uống vừa kể mới có thể thay thế được bữa ăn cung cấp đủ dưỡng chất cho cơ thể người giảm cân, và đặc biệt phải bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm. Còn chế phẩm dạng viên uống có tác dụng giảm cảm giác đói, thèm ăn không biết chứa loại hoạt chất gì? Nhưng xin lưu ý, hiện nay trên thế giới đã cảnh báo nhiều loại TPCNGC có chứa thuốc chống béo phì thuộc loại nguy hiểm đã bị cấm (như fenfluramine) hoặc chứa thuốc Đông y có thể gây tai biến là ma hoàng (ephedra), ta phải hết sức thận trọng xem xét kỹ tác dụng giảm cảm giác đói, gây chán ăn như thế nào.
Những trường hợp nào không nên sử dụng TPCNGC?
Có trường hợp béo phì bắt buộc phải dùng thuốc, chứ không thể dùng TPCNGC mới giảm cân hiệu quả và khi đó tốt nhất nên đi khám ở bác sĩ để được tư vấn về giảm cân và được hướng dẫn dùng thuốc giảm cân an toàn. Những người có nhu cầu giảm cân nói chung cũng thế, tốt nhất nên đi khám ở bác sĩ hoặc chuyên viên dinh dưỡng, để được tư vấn về biện pháp thích hợp và an toàn cho việc giảm cân.
PGS.TS. NGUYỄN HỮU ĐỨC