Bên cạnh việc tạo ra giá trị xuất khẩu, ngành thủ công mỹ nghệ còn là một truyền thống lâu đời, một nét văn hóa đặc sắc của người Việt. Bên cạnh những thành công đạt được, ngành này đang gặp phải nhiều khó khăn. Đưa sản phẩm thủ công mỹ nghệ vào triển lãm là một “phương thuốc” điều trị mới, nhưng hiệu quả thì phải chờ thời gian...
Xem người, ngẫm ta
Triển lãm mỹ thuật Vẻ đẹp thủ công mỹ nghệ của vùng Tohoku - Nhật Bản diễn ra tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam từ ngày 13 - 22/12 là một minh chứng về tầm quan trọng cũng như giá trị của ngành thủ công mỹ nghệ trong đời sống của người Nhật nói riêng và người châu Á nói chung. Những tác phẩm trưng bày lần này do các nghệ nhân phong trào mingei (dân nghệ) bao gồm Kanjiro, Shoji, Hamade… làm ra, đa dạng về chất liệu sáng tác như gốm sứ, sơn mài, dệt, kim loại…
Đưa sản phẩm thủ công mỹ nghệ vào triển lãm chưa hẳn là một “phương thuốc” hiệu quả nếu sản phẩm chỉ được coi là hàng hóa.
Triển lãm nhằm tưởng nhớ về trận động đất và sóng thần Tohoku - Nhật Bản năm 2011. Tohoku nổi tiếng với những phong cảnh núi non tươi đẹp cũng như với bề dày lịch sử, đã phải trải qua một thảm họa thiên tai chưa từng có trong lịch sử. Trong những mất mát đó, ngành công nghiệp sản xuất và văn hóa thủ công mỹ nghệ ở Nhật cũng bị ảnh hưởng. Sau thảm họa, người dân Tohoku đã cố gắng cải tạo vùng đất này để trở lại cuộc sống bình thường nhanh nhất. Ngoài ra, triển lãm còn trưng bày những tác phẩm được sáng tác gần đây bởi các nghệ sĩ lấy cảm hứng từ vẻ đẹp của thủ công truyền thống, dân gian đầy bản sắc và tinh thần văn hóa của vùng Tohoku.
Ông Inmi Kazumi - Giám đốc Trung tâm giao lưu văn hóa Nhật Bản tại Việt Nam cho biết: “Thông qua triển lãm này, tôi mong mọi người nhìn và cảm nhận được cách người dân Tohoku đã vượt qua khó khăn, thử thách, đồng thời thấy được vẻ đẹp của các sản phẩm thủ công mỹ nghệ trên mảnh đất này”.
Ngạc nhiên và trầm trồ trước những tác phẩm thủ công mỹ nghệ của nước bạn, lại chợt nghĩ về ngành thủ công mỹ nghệ nước nhà. Có bao giờ sản phẩm của ta đặt chân đến triển lãm theo cách này? Câu trả lời có lẽ là... “có”, tuy nhiên, sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt lại được trưng bày theo mục đích khác.
Đơn cử Hội chợ triển lãm thủ công mỹ nghệ Bình Dương 2014, ngoài nhiệm vụ cầu nối giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng, việc trưng bày sản phẩm thủ công mỹ nghệ còn là cơ hội cho các doanh nghiệp giao lưu, mở rộng quan hệ hợp tác kinh doanh và tiêu thụ sản phẩm. BTC cũng nhấn mạnh: “Thông qua các hoạt động tại hội chợ, hy vọng sẽ mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho cộng đồng các doanh nghiệp...”.
Đơn giản và thực dụng! Đó là cảm nhận của người xem khi đến với các hội chợ triển lãm thủ công mỹ nghệ Việt. Cần nhìn thẳng vào vấn đề, sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt hiện nay thường được xem như một món hàng mang lại lợi nhuận. Có lẽ phần lớn những nghệ nhân trẻ và các doanh nghiệp hiện nay quên mất giá trị nghệ thuật của sản phẩm truyền thống? Đây cũng là lý do vì sao ngành thủ công mỹ nghệ của ta luôn ngậm ngùi ở vị trí “chiếu dưới” khi so sánh với ngành thủ công mỹ nghệ trong khu vực.
Cần tìm bản sắc riêng
Ngắm nghía hàng thủ công mỹ nghệ nước ngoài mới thấy thủ công mỹ nghệ của ta thiếu và yếu nhiều mặt. Nói cách khác, thủ công mỹ nghệ của ta thiếu những câu chuyện nên chỉ được biết đến như một thứ sản phẩm xuất khẩu chứ chưa được gọi là tác phẩm mang tính nghệ thuật. Đây cũng là “điểm nghẽn” đối với sự phát triển của ngành hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam khiến ngành này hiện mới chỉ gom được... bạc cắc.
Kể cả xét trên phương diện xuất khẩu, ngành thủ công mỹ nghệ nước ta đang có dấu hiệu sa sút so với các nước trong khu vực bởi rất nhiều sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam dựa quá nhiều vào mẫu mã nước ngoài, ít tính sáng tạo và cách làm mới nên lạc hậu so với xu hướng tiêu dùng của thế giới.
Theo ông Đỗ Văn Khôi - Phó Chủ tịch Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam, hiện có 90% hàng sản xuất thủ công mỹ nghệ của Việt Nam dựa trên những chi tiết kỹ thuật của khách hàng cung cấp và sử dụng nhãn mác sản phẩm của khách hàng để xuất khẩu. Do vậy, so với các nước trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Philippines… thì hàng thủ công mỹ nghệ của Việt Nam đang kém cạnh tranh hơn.
Trước thực tế đó, nhằm mục đích khuyến khích các nhà thiết kế, các nghệ nhân, các viện nghiên cứu..., Hiệp hội Xuất khẩu hàng thủ công mỹ nghệ Việt Nam đã chính thức phát động “Cuộc thi thiết kế sản phẩm bền vững Việt Nam năm 2015” cùng với những tiêu chí hứa hẹn sẽ có đột phá.
Hy vọng công cuộc “khoác áo mới” cho ngành thủ công mỹ nghệ Việt sẽ sớm diễn ra và thu về những hiệu ứng tích cực, góp phần nâng tầm sản phẩm truyền thống để sánh ngang với các nước trong khu vực và quốc tế.
Việt Sơn
