Ung thư gan là một bệnh nguy hiểm, bệnh có tính chất phổ biến trên toàn thế giới, bệnh thường khó chẩn đoán, do vậy khi bệnh nặng người bệnh mới đến bệnh viện, việc điều trị kém hiệu quả, vì vậy tỉ lệ tử vong thường cao. Trên thế giới ung thư gan xếp thứ ba về tỉ lệ tử vong do ung thư và xếp thứ năm trong các bệnh lý ung thư. Hàng năm bệnh gây ra cái chết cho khoảng trên 50 vạn người, riêng ở nước ta mỗi năm có trên hai vạn người tử vong do ung thư gan.
Phân loại ung thư gan
Danh từ ung thư gan rất thông dụng để chỉ người bệnh có khối u ác tính phát triển trong gan. Song về y học người ta phân biệt ung thư gan có hai loại: ung thư tế bào gan nguyên phát và ung thư gan do ung thư các tạng khác trong cơ thể di căn đến, người ta thường gọi là ung thư gan thứ phát. Trong bài viết này chủ yếu nói về ung thư gan nguyên phát, vì nó là nguyên nhân chính gây tỉ lệ tử vong cao. Ung thư tế bào gan nguyên phát (HCC) thường gặp các loại sau đây:
Ung thư biểu mô tế bào gan: loại ung thư này thường gặp nhất, nó chiếm trên 80%, thường phát triển ở những người trên 50 tuổi, người ta thấy nam giới bị bệnh gấp hai lần phụ nữ. Loại ung thư này khởi phát từ các tế bào gan, tiến triển nhanh có thể dẫn đến tử vong trong vòng 6 tháng. Mức độ di căn nhiều ở các khối u thể thâm nhiễm, người ta thường thấy di căn theo đường máu đến phổi, xương, tuyến thượng thận...
Ung thư biểu mô đường mật là khối ung thư phát triển từ các tế bào biểu mô đường mật, loại ung thư này người ta thường gặp ở những bệnh nhân viêm xơ cứng đường mật nguyên phát, sỏi đường mật lâu ngày, nhiễm ký sinh trùng... .
Ung thư nguyên bào gan: loại ung thư này thường gặp ở trẻ em dưới 4 tuổi, bệnh tiến triển do sự phát triển bất thường của gen. Với những tiến bộ của y học việc điều trị loại bệnh này đã mang lại nhiều kết quả tốt.
Loại sarcom gan là loại sarcom mạch máu ác tính thường phát hiện muộn, hay gặp ở người trên 60 tuổi. Triệu chứng hay gặp đau hạ sườn phải, gan to, lách to, thiếu máu, tràn dịch màng bụng...
Ung thư gan do di căn ở các tạng khác đến, người ta gọi là ung thư thứ phát loại này thường gọi tên của tạng ung thư khởi đầu: ví dụ ung thư đại tràng di căn gan.
Triệu chứng và nguyên nhân của ung thư gan nguyên phát
Các triệu chứng ung thư gan diễn biến thầm lặng trong thời gian dài, vì vậy ở thời kỳ bệnh còn nhẹ người ta có thể gặp các triệu chứng: mệt mỏi, ăn kém, ngủ kém, đau bụng nhẹ... khi bệnh nặng khối u to ảnh hưởng đến toàn bộ chức năng gan và cơ thể các triệu chứng xuất hiện rõ ràng hơn: đau hạ sườn phải nhiều, sốt, vàng da, sút cân, ăn uống kém, dễ chảy máu (nôn ra máu, đi ngoài ra máu), bụng có cổ trướng. Các triệu chứng thực thể trong giai đoạn này biểu hiện rõ ràng trên siêu âm gan, chụp cắt lớp vi tính, chụp cộng hưởng từ đều thấy khối u choán chỗ trong gan; Sinh thiết gan được xác định có tế bào ác tính; Các xét nghiệm đều có kết quả men gan tăng, AFP thường tăng cao, bilirubin tăng... . Giai đoạn này bệnh đã nặng, đa số bệnh nhân tử vong trong tình trạng hôn mê hoặc nôn ra máu ...
Các nguyên nhân gây ung thư gan nguyên phát: có nhiều nguyên nhân gây ra ung thư gan nguyên phát như virut, lạm dụng rượu, các nấm độc, các chất độc, các bệnh đường mật, bệnh gan ứ sắt. Nhưng người ta còn thấy có những yếu tố liên quan đến phát triển ung thư gan: như tuổi tác, nam - nữ, gia đình có nhiều người ung thư gan ... Hiện nay có hai nguyên nhân quan trọng nhất liên quan đến ung thư gan nguyên phát đó là viêm gan virut B, viêm gan virut C, lạm dụng rượu dẫn đến xơ gan và ung thư gan. Viêm gan virut B và virut C ở nước ta có tỉ lệ nhiễm virut B từ 10 - 20 % dân số, nhiễm virut C có tỉ lệ 2 - 6 % dân số. Hiện nay chúng ta có khoảng 20 triệu người nhiễm virut B và virut C. Số bệnh nhân bị ung thư gan nguyên phát được điều trị nội khoa hoặc phẫu thuật ở các khu vực khác nhau người ta tìm thấy tỉ lệ nhiễm virut B và virut C từ 80 - 90%.
Lạm dụng rượu kéo dài gây tổn thương gan từ nhẹ đến nặng, bước đầu gan bị nhiễm mỡ, sau đó có thể dẫn đến viêm gan, xơ gan và ung thư gan. Hiện nay ở nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới xơ gan do rượu ngày một gia tăng, người ta thấy trên 80 % trường hợp ung thư gan nguyên phát phát triển trên xơ gan.
Các bệnh gan mật mạn tính, nhiễm các chất độc, nấm độc aflatoxin... cũng có thể gây nên ung thư gan nguyên phát.
Chẩn đoán bệnh
Vấn đề chẩn đoán đối với ung thư gan nguyên phát được nhiều nước quan tâm hàng đầu là phải tìm mọi phương pháp để phát hiện ung thư gan nguyên phát khi khối u còn bé chưa có di căn, bệnh nhân được phát hiện trong giai đoạn này có thể được điều trị khỏi hoàn toàn. Nhưng trong thực tế việc phát hiện sớm gặp rất nhiều khó khăn vì giai đoạn đầu nhiều bệnh nhân hoàn toàn không có triệu chứng. Chẩn đoán ung thư gan người ta dựa vào hai nhóm triệu chứng: nhóm triệu chứng bệnh nhân cảm nhận được tùy mức độ nặng nhẹ như: mệt mỏi, ăn kém, ngủ kém, ợ hơi, khó tiêu, đại tiện thất thường, tức ở hạ sườn phải... Nhóm các triệu chứng do các thầy thuốc thăm khám biết được: gan to, bụng có báng nước, da vàng, có các đám xuất huyết dưới da, phù chi dưới; siêu âm bụng, chụp cắt lớp vi tính, cộng hưởng từ thấy có khối u ở trong gan; xét nghiệm thường thấy men gan cao bilirubin máu cao AFP cao (cần chú ý có khoảng trên 30% bệnh nhân AFP không cao nhưng bệnh nhân vẫn bị ung thư gan). Chẩn đoán có tính chất quyết định phải làm sinh thiết gan, phải tìm thấy tế bào ung thư gan trên tiêu bản.
Điều trị rất khó khăn
Ung thư gan nguyên phát là loại bệnh nặng có tỉ lệ tử vong cao, điều trị rất khó khăn, vì vậy muốn điều trị có kết quả cần phải phát hiện sớm. Hiện nay khối u gan với đường kính trên dưới 3 cm, phương pháp hàng đầu là điều trị triệt căn bằng cách phẫu thuật cắt bỏ khối u hoặc đốt sóng cao tần phá hủy khối u. Hai phương pháp này đã đưa tỉ lệ bệnh nhân sống sau 5 năm ngày một gia tăng. Gần đây người ta dùng tia xạ chọn lọc với tần số cao để phá hủy khối u, sự phá hủy này không làm hư hại các tế bào lành xung quanh khối u. Phương pháp này có nhiều ưu điểm vượt trội kéo dài sự sống cho bệnh nhân. Những bệnh nhân không phù hợp với hai phương pháp trên thì được điều trị bằng hóa chất, tắc mạch hóa dầu, tiêm cồn vào khối u, hoặc dùng hạt vi cầu đánh dấu PXY-90 ... Hiện nay nước ta đang phát triển kỹ thuật ghép gan từ người cho sống hoặc người cho chết não, sau 10 năm phát triển chúng ta đã ghép gan được 40 bệnh nhân, bệnh nhân ghép gan đầu tiên sau 10 năm vẫn khỏe mạnh. Ghép gan là phương pháp cuối cùng để điều trị ung thư gan nguyên phát, khi tất cả các phương pháp trên đều không phù hợp nữa.
Phòng bệnh
Ung thư gan nguyên phát rất khó phát hiện sớm, điều trị rất khó khăn, đa số bệnh nhân tử vong, do vậy vấn đề phòng bệnh đối với ung thư gan nguyên phát là vô cùng quan trọng. Để hạn chế tối đa tỉ lệ người mắc bệnh và tử vong, một số công tác dự phòng sau đây cần được quan tâm:
Đẩy mạnh phong trào toàn dân chung tay đánh gục virut viêm gan mà Hội Gan Mật Việt Nam đã phát động: đẩy mạnh tiêm chủng vắc- xin phòng viêm gan virut B, ngăn ngừa lây nhiễm viêm gan virut B từ mẹ sang con trong khi sinh, truyền máu và các sản phẩm máu an toàn, quan hệ tình dục an toàn, khám và xét nghiệm để phát hiện những người nhiễm virut viêm gan, chăm sóc và điều trị những người viêm gan virut B và virut C đúng phác đồ để hạn chế biến chứng xơ gan và ung thư gan.
Đẩy mạnh truyền thông nâng cao nhận thức cho toàn cộng đồng tác hại lạm dụng rượu bia dẫn đến xơ gan và ung thư gan. Cần có các biện pháp hạn chế sử dụng rượu bia để giảm tỉ lệ xơ gan do rượu.
Điều trị đúng quy trình các bệnh gan mật, tránh sử dụng các loại nấm mốc, các thuốc có độc hại, tránh hút thuốc lá...
TS. Đinh Quý Lan
