Tuân thủ là phương thức quan trọng và cốt yếu để đạt được mục đích là đem lại hiệu quả trong điều trị. Đặc biệt đối với người nhiễm HIV và bệnh nhân AIDS, việc chỉ định dùng thuốc nhiều khi phải kéo dài suốt cả cuộc đời nên chỉ có tuân thủ tốt mới có thể ngăn chặn được virut, phòng tránh hiện tượng kháng thuốc và duy trì một cách toàn diện sức khỏe cho người bệnh.
Vì sao phải tuân thủ điều trị?
Nhiễm HIV/AIDS là một bệnh diễn biến kéo dài, chưa có thuốc điều trị khỏi hẳn nên đòi hỏi phải theo dõi điều trị và chăm sóc suốt cả đời. Vì vậy, theo dõi diễn biến bệnh và thực hiện đúng các chỉ định điều trị của thầy thuốc mới giúp bệnh nhân không hoặc ít bị mắc các nhiễm trùng cơ hội (NTCH), tránh bị thất bại trong điều trị và xuất hiện hiện tượng kháng thuốc.
 Tư vấn cho bệnh nhân có HIV trước khi điều trị bằng thuốc ARV. Ảnh: PH |
Việc tuân thủ điều trị sẽ đem lại những lợi ích sau đây cho người bệnh:
Sử dụng các thuốc dự phòng tiên phát đúng theo chỉ dẫn sẽ phòng ngừa được các NTCH (viêm phổi do PCP, viêm não do Toxplasma, nhiễm nấm Cryptococus, nhiễm MAC), các nhiễm trùng thứ phát, làm giảm tần suất hoặc không xuất hiện các NTCH sẽ cải thiện được sức khoẻ cả về thể chất và tinh thần cho bệnh nhân.
Khuyến khích "lối sống lành mạnh" thông qua những thay đổi hành vi, nghĩa là ngừng tiêm chích ma túy, có các hành động phòng lây nhiễm, chế độ ăn hợp lý, vận động thân thể, làm cho bệnh nhân lạc quan hơn, có niềm vui và lòng tin, có sức khỏe thể chất tốt, từng bước tham gia các hoạt động trong môi trường gia đình và xã hội góp phần đem lại sức khoẻ cho chính mình và đảm bảo an toàn tránh lây nhiễm HIV cho cộng đồng.
Khi được điều trị bằng thuốc kháng virut, nếu dùng thuốc đúng theo chỉ dẫn sẽ làm giảm nồng độ virut, ngăn ngừa kháng thuốc và làm chậm việc tiến triển của bệnh.
Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ
- Do bản chất của bệnh: do chưa thể chữa khỏi hẳn nên bệnh luôn là gánh nặng tâm lý đeo đẳng suốt cuộc đời của bệnh nhân, nhất là đối với những bệnh nhân có lòng tự trọng yếu, kém niềm tin và lạc quan dễ dẫn đến tình trạng chán nản, buông xuôi, bỏ điều trị hoặc dùng thuốc thất thường dẫn đến thất bại điều trị.
- Phải dùng quá nhiều thuốc: người nhiễm HIV và bệnh nhân AIDS có thể bị nhiều loại nhiễm trùng cơ hội khác nhau. Việc điều trị và điều trị dự phòng NTCH thường phải sử dụng nhiều loại thuốc: nhất là các thuốc điều trị lao với số lượng nhiều và kéo dài. Đặc biệt, những bệnh nhân được điều trị bằng thuốc kháng virut hoạt tính cao (HAART) thì phải dùng ít nhất 3 loại thuốc trở lên thì số lượng thuốc và thời gian dùng thuốc kéo dài suốt đời là những rào cản lớn tác động đến sự tuân thủ.
- Do các tác dụng phụ không mong muốn của các thuốc sử dụng điều trị cho bệnh nhân: các thuốc sử dụng điều trị dự phòng NTCH (phổ biến là Co-trimoxazol) có thể gây sốt, phát ban, dị ứng; các thuốc điều trị lao có thể gây viêm gan, dị ứng, phát ban và sẩn ngứa, viêm dây thần kinh ngoại biên hoặc viêm dây thần kinh thị giác. Đặc biệt, những bệnh nhân được điều trị bằng các thuốc kháng retrovirus thì có thể gặp rất nhiều tác dụng phụ khác nhau như: sốt, phát ban, nôn, buồn nôn, rối loạn tiêu hóa, đau đầu, chóng mặt, rối loạn giấc ngủ, viêm gan, viêm tụy, viêm dây thần kinh ngoại biên, thiếu máu, sỏi thận, đái máu, loạn dưỡng mỡ... trường hợp quá mẫn nặng có thể xuất hiện Hội chứng Steven Johnson. Các tác dụng phụ không mong muốn này ảnh hưởng rất lớn đến sự tuân thủ của người bệnh, làm người bệnh sợ dùng thuốc, không tin tưởng vào sức khỏe của mình dẫn đến bỏ thuốc hoặc dùng thuốc không đều đặn.
- Thiếu hỗ trợ (gia đình, bè bạn, cán bộ y tế): sự hỗ trợ của cán bộ y tế, người thân trong gia đình và bạn bè của người bệnh là yếu tố quan trọng đảm bảo việc tuân thủ của người bệnh. Việc chia sẻ, an ủi và động viên cũng như nhắc nhở hoặc giúp đỡ người bệnh uống đủ số lượng thuốc, đủ liều và đúng giờ sẽ làm cho sự tuân thủ của bệnh nhân được tốt vì nhiều bệnh nhân không thể tự giác nhớ được cách sử dụng đúng các thuốc theo chỉ định của thầy thuốc.
- Những hạn chế về chế độ ăn liên quan đến sử dụng thuốc: do mỗi thuốc có cách sử dụng khác nhau liên quan đến chế độ ăn như: có thuốc phải uống khi no, có thuốc phải uống xa bữa ăn, có thuốc phải kiêng dùng bia - rượu... điều này cũng sẽ gây ra những khó khăn nhất định làm bệnh nhân nhiều khi sử dụng thuốc không đúng chỉ dẫn do bệnh nhân không nhớ hoặc phải ngừng các thói quen như sử dụng bia rượu (ở những người bệnh nghiện những đồ uống này).
Các biện pháp giúp bệnh nhân tuân thủ
Động viên và tạo mọi điều kiện để bệnh nhân đi khám và theo dõi sức khỏe đều đặn tại cơ sở y tế để được củng cố về tầm quan trọng của sự tuân thủ điều trị; Cung cấp đầy đủ thông tin về điều trị ARV cho bệnh nhân: phác đồ điều trị, loại thuốc, số viên thuốc, cách uống, cách bảo quan, tác dụng phụ của thuốc, giá thuốc... giúp bệnh nhân xây dựng được thời gian biểu dùng thuốc hợp lý và đúng cách: gợi ý về giờ của các bữa ăn trong ngày, chỉ ra giờ dùng thuốc của các loại thuốc phù hợp với giờ ăn; động viên bệnh nhân nói về các rào cản sự tuân thủ của họ, giúp họ tìm được cách khắc phục các rào cản này. Đối với bệnh nhân nghiện rượu và nghiện ma tuý: cần giúp đỡ họ cai nghiện, giúp họ có được cuộc sống ổn định, có người hỗ trợ và giám sát điều trị, nếu có điều kiện thì cung cấp chế độ điều trị theo phương pháp giám sát trực tiếp (DOT). Tăng cường sự hỗ trợ của gia đình, bạn bè, nhóm hỗ trợ cả về tinh thần và vật chất, tạo niềm tin và lạc quan giúp bệnh nhân tuân thủ.
BS. Nguyễn Tiến Lâm