Nghi án đạo văn của Thành Kỳ Ý (tác giả Lê Ngọc Linh, minh họa Bùi Hải Bình) - tác phẩm mới nhất ra đời bằng hình thức Gây quỹ cộng đồng xuất bản sách vẫn là chủ đề nóng trên các diễn đàn những ngày gần đây. Gây quỹ cộng đồng xuất bản sách từng nhen lên hy vọng “chắp cánh” cho những tài năng trẻ được thỏa sức sáng tạo đã đặt ra nhiều câu hỏi còn bỏ ngỏ.
Kỳ vọng và thất vọng
Thành Kỳ Ý là tác phẩm văn học đầu tiên ra đời bằng hình thức gây quỹ cộng đồng. Đây là cuốn tiểu thuyết lãng mạn có yếu tố lịch sử nhận được hơn 200 triệu đồng góp vốn từ những độc giả yêu quý lịch sử, văn hóa của dân tộc. Ngay từ khi xuất hiện trên trang Comicola để kêu gọi góp vốn, Thành Kỳ Ý đã nhận được sự quan tâm, ủng hộ của nhiều khán giả. Không ít khán giả kỳ vọng, Thành Kỳ Ý sẽ là tác phẩm hấp dẫn, một “kênh” để giáo dục lịch sử dân tộc cho các bạn trẻ. Tác giả cuốn sách cũng từng hứa hẹn, Thành Kỳ Ý sẽ là một tiểu thuyết lịch sử được viết công phu chưa từng có.
Long Thần Tướng - tác phẩm truyện tranh ra đời bằng hình thức gây quỹ xuất bản được nhiều độc giả yêu mến.
Tuy nhiên, ngay sau khi xuất bản, độc giả đã phát hiện Thành Kỳ Ý đạo văn. Theo đó, tác giả Thành Kỳ Ý đã “sao y bản chính” nhiều đoạn trong các tác phẩm Tứ Thư Bình Giải của soạn giả Lý Minh Tuấn cùng nhiều bài báo trên các trang báo điện tử lớn như Dân trí, VnExpress... Trước nghi vấn của độc giả, tác giả cuốn sách đã giải thích rằng, sự hiểu nhầm trên là do tác giả “quên ghi nguồn”. Bên cạnh đó, cho đến thời điểm hiện nay, dù độc giả đã cung cấp rất nhiều bằng chứng về việc Thành Kỳ Ý đạo văn nhưng tác giả vẫn khẳng định, cô “không đạo văn” và cũng không hề có lời xin lỗi độc giả đã ủng hộ gây quỹ cho tác phẩm.
Nhiều độc giả cho rằng, Thành Kỳ Ý cần phải bị thu hồi bởi đây không chỉ là vấn đề đạo văn mà còn là sự thiếu trung thực với độc giả. Bên cạnh đó, quyền lợi của những độc giả đã đóng góp kinh phí xuất bản cuốn sách cần phải được bảo vệ. Đó không chỉ đơn thuần là việc bồi thường thiệt hại về tài chính mà còn cả về mặt tinh thần.
Trước Thành Kỳ Ý, tác phẩm Xứ Đông Dương (phiên bản tiếng Việt cuốn “L’Indo-Chine francaise” của tác giả Paul Doumer) do Công ty Alpha Books và Trung tâm Hợp tác Trí tuệ Việt Nam gây quỹ xuất bản cũng phải dừng xuất bản vì nhiều lỗi dịch sai. Nhiều chuyên gia đã nhận định rằng, bản dịch Xứ Đông Dương có những đoạn dịch chưa chuẩn. Trước những phản hồi của độc giả, đơn vị xuất bản đã quyết định tạm dừng phát hành để thẩm định, sửa chữa tác phẩm.
Cẩn trọng trước trào lưu mới
Phải thừa nhận rằng, khi mới xuất hiện ở Việt Nam, Gây quỹ cộng đồng xuất bản sách đã nhận được sự ủng hộ rất lớn của độc giả. Trong bối cảnh sách Việt thiếu những cuốn sách hay và tài năng trẻ - những người có khát vọng, đam mê, nhiệt huyết, ý tưởng chật vật tìm “người đỡ đầu” cho tác phẩm của mình thì Gây quỹ cộng đồng xuất bản sách được coi là giải pháp hữu hiệu cho bài toán này. Bạn đọc có thể góp quỹ từ 50 nghìn đồng đến 5 triệu đồng tùy từng dự án, coi như việc bỏ tiền đặt hàng mua sách trước. Nếu việc gây quỹ thành công, cuốn sách được xuất bản thì người gây quỹ sẽ nhận được những ưu đãi đặc biệt như sách có chữ ký của tác giả, được in tên trên sách, thậm chí được tặng quà kèm theo sách... Rõ ràng, với hình thức gây quỹ, cả độc giả và tác giả đều được hưởng lợi.
Những lùm xùm của cuốn sách Thành Kỳ Ý đặt ra nhiều vấn đề xung quanh trào lưu gây quỹ xuất bản sách.
Thực tế cho thấy, có khá nhiều cuốn sách ra đời bằng phương pháp gây quỹ tạo được ấn tượng với độc giả. Nổi bật nhất phải kể đến tác phẩm truyện tranh Long Thần Tướng của nhóm Phong Dương Comic. Mới đây nhất, tác phẩm Long Thần Tướng tập 1 còn vinh dự nhận giải Bạc giải Truyện tranh Quốc tế lần thứ 9 do Nhật Bản tổ chức. Ngoài ra, còn phải kể đến một số tác phẩm khác như truyện tranh Mật ngọt chết mèo (tác giả Đặng Ngọc Minh Trang), sách tranh Art Book (tác giả Tuyệt Đỉnh Sinh Vật), truyện tranh Project Icon (tác giả Vũ Đình Lân), sách kỹ năng Sổ tay giáo dục gia đình Nhật Bản... Tuy nhiên, bên cạnh những tác phẩm hay, những cuốn sách như Thành Kỳ Ý, Xứ Đông Dương đã khiến niềm tin của độc giả về hình thức xuất bản mới “lung lay”.
Tôi cho rằng, cần thận trọng trước trào lưu gây quỹ xuất bản bởi không phải tác phẩm gây quỹ nào cũng hay và xứng đáng với niềm tin của độc giả. Gây quỹ xuất bản là trào lưu đã xuất hiện từ rất lâu trên thế giới nhưng vẫn còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Chính vì vậy, độc giả phải thận trọng, là “những người tiêu dùng thông thái” trước khi quyết định đầu tư. Cần phải xem xét kỹ các thông tin về dự án gây quỹ như tác giả, tác phẩm... Thông thường, các tác phẩm gây quỹ đều cung cấp một vài phần của tác phẩm lên mạng để độc giả đọc thử. Sự minh bạch hóa của các dự án cũng như chất lượng tác phẩm đề nghị góp vốn là điều cần đặc biệt quan tâm.
Một điều đáng lo ngại nữa là hiện nay thiếu cơ chế kiểm soát việc gây quỹ cộng đồng. Thực tế chưa xảy ra nhưng chúng ta không thể không nghĩ tới tình huống người gây quỹ không thực hiện cam kết theo kế hoạch. Những tranh chấp, kiện tụng pháp lý thực hiện như thế nào khi mà độc giả chỉ có cơ sở duy nhất là “niềm tin” với tác phẩm? Có lẽ, người thiệt thòi nhất chính là độc giả. Họ khát khao được thưởng thức những tác phẩm nghệ thuật đích thực, sẵn sàng ủng hộ tác giả trẻ, trào lưu mới và thật đáng tiếc nếu niềm tin đó bị đánh cắp. Trở lại câu chuyện của Thành Kỳ Ý, tôi cho rằng, các cơ quan chức năng cần phải làm rõ trắng đen để làm gương cho những trường hợp khác. Văn chương, nghệ thuật không phải cuộc dạo chơi và nhất là khi tác phẩm đó được nuôi dưỡng bằng niềm tin của độc giả...