Tù binh Mỹ Bob Cheroweth (1968 - 1973)
Sau buổi gặp tôi ở Hà Nội, ông Bob Cheroweth đã có nhã ý gửi cho tôi một bài viết rất công phu. Ông kể lại kỷ niệm ở tù “Việt cộng”, thể nghiệm của ông tìm hiểu Việt Nam và nhận định lại về việc Mỹ tham chiến ở Việt Nam. Dưới đây xin trích dịch một số đoạn.
Ông Robert Cheroweth chụp ảnh cùng các em học sinh Việt Nam tại Văn Miếu Quốc Tử Giám
Năm 2013, 40 năm sau khi ở tù về, tôi có dịp thăm lại Việt Nam. Tôi hay nhớ lại những ngày ấy. Có một buổi sáng lạnh lẽo, lửa củi sắp tàn, nhưng vì trời sắp sáng rõ, chúng tôi không được xếp thêm củi. Tôi từng ở đất Việt 1 năm mà chưa thấy lúc nào rét buốt đến thế! Chúng tôi sống trong rừng, trên núi cao. Trời âm u, mưa không ngừng. Hôm ấy, vào tháng Hai, chúng tôi dậy chuẩn bị đón một ngày mới, chẳng biết sẽ có gì xảy ra... Trước đó mươi ngày, chiếc trực thăng của chúng tôi bị du kích bắn rơi xuống xã Hải Tân ở Quảng Trị. Phi đoàn gồm có Goe lái chính, Roy lái phụ, Mike thiện xạ chống pháo phòng không và tôi. Ngoài ra còn có một đại tá và một thợ máy. Tất cả đều bị bắt. Chúng tôi phải đi bộ 6 ngày để tới trại giam trên miền núi này. Chúng tôi bàn tán, đoán xem đang ở đâu và sẽ đi đâu. Tất cả điều chúng tôi biết là: chúng tôi đang ở trong vùng kiểm soát của Mặt trận dân tộc Giải phóng miền Nam (tức Việt cộng).
Sáng hôm đó, người phiên dịch của chúng tôi, một giáo viên từ Huế đến, đem đến cho chúng tôi một cuốn sách tiếng Anh Việt Nam hôm nay in ở Hà Nội năm 1965.
(Toán tù binh này được đưa ra miền Bắc. Họ bắt đầu được đọc nhiều về Việt Nam, sách về lịch sử và sử hiện đại, Cheroweth thích thú đọc tạp chí Vietnamese Studies (Nghiên cứu Việt Nam), đặc biệt những số Các vấn đề cơ bản của Việt Nam (1966), Đóng góp về lịch sử Điện Biên Phủ (1965), một cuốn sách của Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng giúp ông hiểu dĩ vãng và hiện tại Việt Nam đấu tranh cho độc lập. Nhiều tù binh Mỹ không đọc, cho là tài liệu tuyên truyền của phía bên kia, ngược với Cheroweth đọc rất nghiêm túc để tìm hiểu “kẻ địch” - HN).
Đọc và trò chuyện với các đồng đội tù binh cùng các sĩ quan và binh sĩ Việt Nam ở trại, tôi hiểu vì sao và như thế nào Mỹ xâm nhập Việt Nam. Sách của các nhà xuất bản miền Bắc đã mở cho tôi thêm những cánh cửa khác, đặc biệt là tạp chí Vietnamese Studies gợi cho tôi quan tâm tìm hiểu (mãi cho đến nay) cổ sử và dân tộc học Việt Nam. Một tình cảm nảy nở trong tâm hồn tôi khi ở tù: Nếu trước khi nhập ngũ, tôi biết ít nhiều về Việt Nam, rất có thể tôi sẽ không đi Việt Nam. Những sách và tạp chí ấy đã cho tôi một cách nhìn khác về Việt Nam, giúp tôi đặt trong hoàn cảnh Việt Nam những điều tôi trải nghiệm ở đất nước này trước khi tôi bị bắt, khiến tư duy của tôi mang tính phê phán nhiều hơn. Sách và tạp chí ấy cũng khiến tôi có thể hòa nhập vào hiện tại mới, trải nghiệm phía Việt Nam trên thực tế, điều mà ít người Mỹ được trải nghiệm. Không phải tất cả các tù binh Mỹ đều có cảm nhận ấy. Đa số họ đều là người lái máy bay hoặc phục vụ phi đoàn nên thực sự chỉ biết Việt Nam từ trên không nhiều hơn. Có những tù binh sau khi bị bắt, sống sống ở những vùng nông thôn như nhóm chúng tôi. Do đó trong số tù binh có nhiều nhận định khác nhau. Tôi không phải là sĩ quan chuyên nghiệp nên không suy nghĩ gì về nghề nghiệp bị dở dang, tôi không cảm thấy bắt buộc phải nghĩ là cuộc chiến của Mỹ là đúng. Thực ra tôi có nghĩ đến điều ấy khi tôi đặt chân đến Việt Nam lần đầu. Nhưng trải nghiệm đã cho tôi đặt câu hỏi: Tại sao chúng ta lại đến Việt Nam? Phía Việt Nam mà chúng ta ủng hộ là thế nào?
Tạp chí ấy đã cho tôi nhiều thông tin cơ bản, không những về cuộc chiến mà cả về nhân dân đang chiến đấu chống chúng tôi. Thật tuyệt vời những lúc có thể tìm hiểu được tất cả những điều ấy mà không phải qua những trải nghiệm mất tự do như chúng tôi.
Trở lại Việt Nam, tôi muốn đi thăm một số nơi tôi đã đọc được ở Vietnamese Studies (ngành Việt Nam học) mà trước đây tôi chưa có dịp đến. Trong khi cần thiết phải thăm lại hai trại giam ở Hà Nội, tôi cũng muốn đi thăm Cổ Loa, thủ đô thời đồ đồng của Việt Nam và Viện Bảo tàng Dân tộc học, hồ Hoàn Kiếm và dạo chơi trong phố cổ Hà Nội…
Nhà văn hoá Hữu Ngọc
