Nhà báo, dù ở cương vị gì, dù đang tác nghiệp hay không, anh đều là một công dân, và trước khi anh là một nhà báo giỏi hãy là một công dân tốt. Khi nói đến điều này chúng tôi nhớ đến một trường hợp các nhà báo nhập vai con nghiện để điều tra đường dây bán ma túy ngay trong trung tâm cai nghiện. Khi bài điều tra sắp hoàn thành thì các nhà báo phát hiện một nhóm học viên chuẩn bị trốn trại. Câu hỏi bất thường được đặt ra: nên im lặng để tiếp tục bài điều tra với chi tiết rất nóng là vụ trốn trại, hay lộ diện là nhà báo để báo với ban giám đốc trung tâm cai nghiện để ngăn chặn hành vi nói trên? Lúc này nên là nhà báo hay là một công dân? Các nhà báo của chúng ta đã chọn vai trò là một công dân.
Một ví dụ khác: một phóng viên truyền hình khi quay phỏng vấn một người từng bị kết tội là đinh tặc. Người đó khi thấy ống kính đã khóc và khẩn cầu phóng viên đừng đưa anh lên truyền hình một lần nữa, vì anh và gia đình anh, nhất là con cái anh, lâu nay đã chịu nỗi khổ nhục này lắm rồi… Lời khẩn cầu và nước mắt của người đàn ông ấy đã làm động lòng người phóng viên quay phim. Anh đã đậy nắp ống kính, tháo chân máy, không tiếp tục quay nữa…
Có thể người phóng viên truyền hình ấy không hoàn thành nghiệp vụ. Nhưng đó là một con người nhân văn, biết cảm thông với số phận con người.
Như vậy, tôn trọng con người, hành nghề một cách có lương tâm, giữ gìn danh dự và bản lĩnh nghề nghiệp chính là yêu cầu lớn nhất, tổng quát nhất về đạo đức của người làm báo.
Người ta đã từng nói mỗi từ ngữ có sức mạnh như cả một sư đoàn. Những bài báo thiếu trách nhiệm vì vô tình hay ác ý có thể xâm hại nghiêm trọng đến thanh danh, uy tín, thậm chí tính mạng của một con người hay sự tồn tại của một doanh nghiệp. Vì vậy, điều cần thiết và quan trọng là nhà báo hãy có bộ quy tắc của riêng mình, với những câu tự vấn trước khi đặt bút viết:
Bài báo này có lợi cho ai? Có hại cho ai? Sau bài báo này điều gì sẽ diễn ra tiếp theo? Bản thân mình còn băn khăn điều gì sau khi viết xong bài báo hay không?
Và cuối cùng: viết về thân phận con người thì điều gì chính mình không muốn thì đừng bắt người khác phải gánh chịu.
Trong thực tế nhiều nhà báo đã lấy tư liệu bằng cái cách mà người khác không muốn, chỉ trò chuyện bên lề, không phỏng vấn mà về ghi trong bài là phỏng vấn, lấy tư liệu từ trẻ em mà không có người giám hộ, cố tình tạo tình huống cho người ta phạm tội để có tư liệu viết bài, từ chuyện không có thêu dệt thành có, có bé xé ra to…
Đạo đức nghề báo tạo ra quy tắc tác nghiệp trong nghề báo và ngược lại, quy tắc nghề nghiệp cũng sẽ góp phần xây dựng đạo đức nghề báo. Những điều đó song hành và thấm sâu trong mỗi suy nghĩ lẫn hành động trong quy trình tác nghiệp lấy tin và xử lý nguồn tin trong nghề báo. Tính tuân thủ pháp luật và cái tâm là hai yếu tố tạo nên những công dân tốt trong một nhà báo giỏi. Suy cho cùng cũng là yếu tố CON NGƯỜI mà thôi.
Nhà văn, nhà báo HUỲNH DŨNG NHÂN
Phó chủ tịch Hội nhà báo TP.HCM