- Tôi cho đó là việc làm không ổn, nếu không nói là một sai lầm. Một người làm nghệ thuật mà lại không biết gì về văn thì làm sao làm được nghệ thuật. Trong khi đó, bà Nguyễn Thị Kim Tiến, Bộ trưởng Bộ Y tế lại đề nghị đưa môn văn thi vào trường y. Đấy là một quyết định đúng đắn. “Văn học là nhân học”. Nhiều học giả khẳng định thế. Văn là người. Phải hiểu người thì mới cứu được người chứ. Bác sĩ có văn chữa bệnh cũng sẽ khác đấy. Ấy là chưa kể còn những mối quan hệ của thầy thuốc với bệnh nhân, thầy thuốc còn là “người mẹ hiền” và còn là một nhà tâm lý học. Tất cả những cái đó đều phải có văn. Tất nhiên văn chỉ là môn bổ trợ, điểm thi ở hệ 1. Còn toán, hóa, sinh là quan trọng, ở hệ 2. Ở trường y, có thể không học văn, nhưng thi văn khi chọn vào trường y là cái nhìn rất mới và đúng đắn. Vậy mà đào tạo người làm nghệ thuật lại không cần đến văn, không thi văn thì quả thật, tôi không thể hiểu nổi...
- Xin anh có thể nói rõ hơn?
- Ở ta hầu như toàn học đối phó. Cái tâm lý đối phó đã nhiễm vào máu rồi. Văn và toán là hai môn chính. Nếu không thi các em sẽ không học, hoặc nếu có học thì cũng chỉ học một cách quấy quá. Học trò coi thường môn học thì thầy cô cũng mất hứng, làm sao có được những tiết giảng hay. Tất nhiên tôi không cổ súy chuyện thi cử, nhất là thi cử một cách nặng nề, từ lâu đã trở thành áp lực với các em và cả các bậc phụ huynh học sinh. Ở một số nước, người ta còn bỏ thi phổ thông, thậm chí bỏ cả thi vào đại học. Chỉ xét điểm trong quá trình học. Tôi cũng mong nước mình như thế. Nhưng đó là chuyện tương lai. Để có được điều đó, phải thay đổi hoàn toàn cách dạy và học. Nghĩa là phải có một cuộc cải cách giáo dục, cải cách toàn diện từ cội rễ, để có một nền giáo dục sạch sẽ và trung thực, chứ không phải chỉ viết lại sách giáo khoa, tốn kém rất nhiều tiền bạc của dân, mà hiệu quả lại rất thấp, bởi rốt cuộc, ta chỉ thay sự bất cập này bằng những bất cập khác, có khi hậu quả lại còn xấu hơn. Để có cuộc cải cách ấy, phải tiến hành toàn diện và đồng bộ. Nhảy tắt cũng không được. Nếu bỏ thi ngay, tuyển đại học chỉ căn cứ vào điểm trung bình trong cả quá trình học thì liệu có ổn không, khi ở ta bệnh thành tích đã trở thành đại dịch, rất khó chữa. Cũng đã từng có cháu bé học đến lớp 7 mà vẫn không biết đọc biết viết. Nghĩa là cháu bé mù chữ hoàn toàn. Thế mà vẫn mỗi năm lên một lớp. Nếu xét điểm thì chắc điểm của cháu cũng không đến nỗi quá tồi. Nếu điểm thấp thì không thể lên lớp được. Vậy thì có thể tin vào điểm được không? Tôi cũng đã từng nói đại ý rằng không nên quá căng thẳng trong kỳ thi tốt nghiệp phổ thông. Thậm chí ở cấp phổ thông, có thể bỏ thi, thay vào đó, các cháu chỉ cần làm bài kiểm tra những kiến thức cơ bản, rồi cho các cháu tốt nghiệp, ra trường, đi lao động, đào than hay cày ruộng, cấy lúa. Cháu nào giỏi thì đào tạo tiếp. Vào đại học mới cần phải tuyển chặt chẽ. Bởi đó là nơi đào tạo trí thức, đào tạo cán bộ. Đầu vào phải chặt. Bởi ai vào được đại học cũng đều tốt nghiệp, ra trường cả, có ai trượt đâu. Điều này ngược hoàn toàn với các nước trên thế giới. Vì thế lại càng phải chọn lọc kỹ. Còn chương trình phổ thông thì không nên quá nặng nề. Tôi rất đồng cảm với một em học sinh lớp 12 khi em thuyết trình hơn một tiếng đồng hồ rồi tự đưa lên mạng về những bất cập của nền giáo dục nước nhà. Những ý kiến của em rất đáng lưu ý. Em bảo: “Có người hỏi tôi, ở phổ thông, học đến lớp mấy là đủ, tôi trả lời lớp 9. Tại sao lại lớp 9? Vì tôi tin rằng tuổi 14, 15 đã xác định được mục tiêu nghề nghiệp của mình. Có người muốn làm lập trình viên, đầu bếp nhà hàng, giám đốc ngân hàng, thiết kế thời trang, thậm chí Bộ trưởng Bộ Giáo dục. Đâu phải nghề nào cũng cần biết đến phương trình chuyển động? Một kỹ sư vật lý liệu có cần phải phân tích hình tượng nghệ thuật trong một bài văn hay không? Một nhà văn có cần thiết phải biết phương trình của một loạt các phản ứng hóa học? Tôi không tin có một nghề nào cần đến toàn bộ kiến thức trung học phổ thông. Giáo viên hay giáo sư cũng đi theo một vài kiến thức chuyên môn của mình, vậy mà học sinh lại phải học tất cả. Biết nhiều cũng tốt, nhưng để làm gì? Làm bài tập, làm kiểm tra, làm bài thi, thi xong rồi thì làm gì với chúng nữa? Nếu không có ích cho bản thân thì học để làm gì? Đánh giá nhau không phải là anh biết được bao nhiêu, mà là anh làm được bao nhiêu với những gì anh biết? Học môn thuyết lượng tử ánh sáng mà không lắp được bóng đèn thì học làm gì? Học phương pháp lai phân tích, quy luật di truyền mà trồng một cái cây không lớn nổi thì học làm gì? Kiến thức sách giáo khoa toàn lý thuyết thiếu thực tiễn, nhiều chỗ mang tính hàn lâm mà đâu phải ai cũng đầy đủ năng lực và niềm yêu thích. Quỹ thời gian không đủ, nhiều bạn thức thâu đêm học bài, như thế chỉ tổn thọ chứ chẳng được lợi lộc gì. Giáo viên nào thông cảm thì dạy cho có hình thức, học sinh không tôn trọng môn học, ảnh hưởng đến tinh thần đối phó trong công việc. Làm như thế mà mong có một tương lai sáng lạn ư? Thật là thê thảm! Chính nền giáo dục này đã tạo tiền đề cho tính cách đối phó hoành hành. Cách học ở trường cũng chỉ là đối phó. Ở đây tôi không nói đến việc mang phao vào trước mỗi giờ kiểm tra, bởi đó là điều hiển nhiên, tất yếu. Điều tôi muốn hỏi những ai là học sinh: Nếu sáng mai không kiểm tra thì hôm nay bạn có học không? Nếu mai được nghỉ mà ngày kia cũng chẳng kiểm tra môn gì thì bạn có mở sách ra để học không? Nếu không có bất cứ một khái niệm nào trong thi cử, bạn có mở sách ra để làm giàu cho bản thân mình không? Tất nhiên là không rồi!” Đấy là tiếng nói của chính người trong cuộc. Cũng theo em học sinh lớp 12 ấy, cách dạy và học của chúng ta chỉ có thể đào tạo ra được những con vẹt, hay “những con lừa giả dối”. Trong khi cái đích mà chúng ta muốn vươn tới là đào tạo con người. Nhưng theo tác giả Sự trăn trở của một kẻ lười biếng, ở ta, với cách giáo dục như hiện nay chỉ có thể cho ra lò “những kẻ nô lệ hay những con vẹt”.
Còn nữa