Dạo quanh một vòng các nhà thuốc đô thị và một số quầy thuốc ven thành phố ghi nhận số lượng thuốc tránh thai khẩn cấp (TTKC) đang được tiêu thụ khá phổ biến. Đối tượng sử dụng thường là những thanh thiếu nữ tuổi đời còn trẻ, chưa lập gia đình; thậm chí có những người đã lập gia đình nhưng có cuộc sống tự do, buông thả và muốn tránh thai sau khi quan hệ tình dục không được bảo vệ. Vậy thuốc TTKC sử dụng như thế nào để có hiệu quả?
Viên thuốc TTKC sử dụng trong trường hợp nào?
Viên thuốc TTKC là một biện pháp tránh thai cho phụ nữ, nó có thể sử dụng để ngừa thai sau khi có quan hệ tình dục không được bảo vệ. Thuốc được chỉ định dùng khi hai người nam nữ mới có quan hệ tình dục với nhau không sử dụng biện pháp tránh thai hoặc có sử dụng bao cao su nhưng bao cao su bị thủng hay bị rách. Một số trường hợp khác cũng có thể sử dụng khi người phụ nữ đang sử dụng thuốc uống ngừa thai mà quên uống từ 2 ngày trở lên, đang sử dụng thuốc tiêm tránh thai mà thời gian tiêm bị chậm kỳ quy định. Ngoài ra, viên thuốc TTKC cũng được dùng khi đối tượng nữ bị cưỡng bức quan hệ tình dục.
Loại viên thuốc thường dùng để TTKC 
Loại viên thuốc chuyên dụng cho TTKC là loại thuốc có progestine liều cao, nó có tác dụng ngăn cản hoặc làm chậm quá trình rụng trứng, có thể ngăn chặn việc làm tổ của trứng, làm biến đổi lớp nội mạc tử cung và có khả năng ngăn ngừa sự thụ thai. Tác dụng của thuốc cũng làm cho dịch nhầy ở cổ tử cung bị đặc lại và dày lên để ngăn tinh trùng xâm nhập vào tử cung hoặc gây cản trở cho đường đi của tinh trùng hoặc trứng trong vòi trứng của tử cung.
Viên thuốc TTKC được uống càng sớm càng tốt, tốt nhất là trong vòng 72 giờ (3 ngày) sau khi có quan hệ tình dục không được bảo vệ. Đến ngày thứ 5 sau khi có quan hệ tình dục vẫn có thể sử dụng viên thuốc TTKC nhưng theo nguyên tắc nếu uống càng sớm thì hiệu lực tác dụng của thuốc sẽ càng cao và có thể làm giảm nguy cơ mang thai đến 85%.
Trên thị trường hiện nay, có hai loại viên thuốc TTKC thường được sử dụng là loại 2 viên và loại 1 viên. Loại 2 viên có chứa Levonorgestrel 0,75mg, có thể uống cùng một lúc 2 viên hoặc uống viên thứ hai sau viên thứ nhất 12 giờ. Loại 1 viên có chứa Levonorgestrel 1,5mg uống một lần. Sử dụng viên thuốc TTKC đôi khi có một số phản ứng phụ xảy ra như: gây buồn nôn, nôn mửa; một vài trường hợp bị đau đầu, chóng mặt, đau bụng, mệt mỏi, căng vú... Các tác dụng phụ này sẽ tự biến mất đi sau một vài ngày mà không cần can thiệp biện pháp y tế. Ngoài ra, viên thuốc TTKC cũng có thể gây ra chảy máu bất thường cho tới tận chu kỳ kinh nguyệt sau và kinh nguyệt có thể có sớm hoặc chậm.
Mặc dù viên thuốc TTKC có cơ chế tác dụng như viên thuốc tránh thai thông thường nhưng không nên sử dụng viên thuốc TTKC như biện pháp tránh thai thông thường mà chỉ sử dụng khi khẩn cấp. Một điều cũng cần chú ý là trong một số trường hợp nếu không có kinh nguyệt trở lại trong vòng 4 tuần sau khi sử dụng viên thuốc TTKC thì có khả năng đã mang thai, vì vậy phải đến ngay cơ sở y tế thuận tiện nhất để được sự hỗ trợ, giúp đỡ. Viên thuốc TTKC không giúp phòng tránh các bệnh viêm nhiễm lây truyền qua đường tình dục nên cũng cần được sự giúp đỡ, tư vấn của cơ sở y tế; nhất là các trường hợp bị cưỡng hiếp.
Còn có biện pháp nào khác để TTKC?
Ngoài viên thuốc TTKC chuyên dụng có chứa progestine liều cao đã nói ở trên, để TTKC còn có thể sử dụng viên thuốc tránh thai thông thường kết hợp, thuốc có chứa hợp chất kháng progestine liều thấp và đặt dụng cụ tử cung.
Viên thuốc tránh thai thông thường kết hợp có thể sử dụng để TTKC bằng cách uống thuốc 2 lần cách nhau 12 giờ, mỗi lần uống Levonorgestrel 0,5mg và Ethinyllestradiol 100μg; tương đương với 4 viên thuốc tránh thai kết hợp như: Ideal, New choice, Rigevidon mỗi lần. Thuốc không thể uống chung một lần. Hiệu quả TTKC của loại thuốc này chiếm khoảng 74%. Khi sử dụng viên thuốc tránh thai thông thường để TTKC cần xác định rõ loại sản phẩm và chú ý cẩn thận về số lượng, màu viên thuốc nên uống cho mỗi liều. Khi bác sĩ kê đơn và nhân viên nhà thuốc, quầy thuốc bán viên thuốc tránh thai thông thường để sử dụng TTKC cần hướng dẫn và viết rõ ràng trên giấy, vì các nhà sản xuất viên thuốc tránh thai thông thường không cung cấp các thông tin về TTKC. Để tránh nhầm lẫn khi sử dụng thuốc, nên dùng loại thuốc đóng vỉ 21 viên, không dùng loại thuốc đóng vỉ 28 viên vì trong đó có những viên thuốc chỉ có tác dụng chống quên; nếu uống nhầm những viên thuốc này thì sẽ không có tác dụng mong muốn. Trước khi sử dụng thuốc, nên nắm vững chắc chắn liều lượng thuốc cần sử dụng.
Việc sử dụng hợp chất kháng progestine liều thấp như viên thuốc Mifespristone 10mg đã được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo sử dụng như là một biện pháp TTKC, nhưng cho đến nay Bộ Y tế vẫn chưa chỉ định dùng loại thuốc này và đưa vào danh mục các biện pháp TTKC trong hướng dẫn chuẩn quốc gia về chăm sóc sức khỏe sinh sản.
Dùng dụng cụ tử cung đặt vào tử cung trong vòng 5 ngày sau khi có quan hệ tình dục không sử dụng biện pháp tránh thai hoặc 5 ngày sau ngày trứng rụng, tùy thời gian nào lâu hơn cũng là một biện pháp TTKC có hiệu quả, do chất đồng (Cu) trong dụng cụ tử cung có thể ngăn việc thụ thai hoặc ngăn trứng làm tổ. Ngoài ra, còn có một lợi ích và ý nghĩa là cung cấp luôn cho người phụ nữ một biện pháp tránh thai sử dụng lâu dài. Thủ thuật đặt dụng cụ tử cung chỉ được thực hiện tại các cơ sở y tế.
Tất cả các đối tượng sử dụng viên thuốc TTKC cần có sự hiểu biết và chú ý rằng TTKC là biện pháp giúp ngừa thai sau khi có quan hệ quan hệ tình dục không được bảo vệ. Nên uống thuốc càng sớm càng tốt, trong vòng 5 ngày kể từ khi có quan hệ tình dục không được bảo vệ. Không được sử dụng viên thuốc TTKC như một biện pháp tránh thai thông thường và chỉ nên sử dụng khi khẩn cấp, mặc dù cơ chế tác dụng của viên thuốc TTKC giống như viên thuốc tránh thai thông thường. Điều quan trọng mà những người sử dụng thuốc cũng cần quan tâm là viên thuốc TTKC không giúp phòng tránh được các bệnh viêm nhiễm lây truyền qua đường tình dục như: bệnh lậu, giang mai, HIV/AIDS, ký sinh trùng, nấm sinh dục...
TTƯT.BS. NGUYỄN VÕ HINH