Đã đến lúc cần phải khép lại. Nhưng rồi, tôi vẫn không thể “khép” được, trước một việc làm rất đáng ngại mới đây của Bộ Giáo dục & Đào tạo.
 Thí sinh thi môn Văn khối D tại cụm thi Cần Thơ. |
Việc chú trọng năng khiếu là cần thiết. Bộ Giáo dục & Đào tạo đã đúng khi quyết định cho phép những em học sinh đã tốt nghiệp Trung học Phổ thông, Trung học Chuyên nghiệp, đoạt giải xuất sắc hoặc giải nhất, nhì, ba tại các hội thi, hội diễn, liên hoan, triển lãm trong lĩnh vực nghệ thuật ở cấp quốc gia, quốc tế hoặc tương đương, được tuyển thẳng vào các trường Đại học, Cao đẳng theo đúng ngành thí sinh đã đoạt giải, mà không phải qua bất kỳ một cuộc thi nào. Các em chưa tốt nghiệp Trung học Phổ thông mà đoạt giải cũng sẽ được bảo lưu để được tuyển thẳng vào Đại học Cao đẳng theo đúng quy chế hiện hành.
Tuy nhiên, nếu chỉ coi trọng năng khiếu, chỉ thi mỗi môn năng khiếu mà lại loại bỏ môn ngữ văn ra khỏi kỳ thi tuyển chọn vào khối các trường Văn hóa Nghệ thuật thì lại là một việc làm rất không bình thường. Bởi văn là gốc của mọi loại hình văn hóa, nghệ thuật. Một người không có văn liệu có thẩm thấu được vẻ đẹp của một vở kịch, một điệu múa, hay một một câu hát, cuốn phim? Khi không hiểu được vẻ đẹp của nghệ thuật thì làm sao có thể làm được nghệ thuật, một loại hình đòi hỏi sự sáng tạo rất cao.
Nhà thơ, nhà văn hóa kiệt xuất Chế Lan Viên từng dạy con: “Con phải chịu khó học. Nếu tiến lên, con thành nhà văn, mà có lùi xuống, con cũng là nhà văn hóa”. Thật sâu sắc, thấm thía. Và như thế, không phải nhà văn hóa nào cũng thành được nhà văn. Nhưng đã là nhà văn, thì đồng thời bao giờ cũng phải là một nhà văn hóa. Mà không phải chỉ nhà văn, bất cứ nghệ sĩ nào, bất cứ trí thức nào cũng phải là một nhà văn hóa, nếu muốn thành một nghệ sĩ hay trí thức đích thực.
Nếu là nhà văn hóa, các hoa hậu, ca sĩ, nghệ sĩ sẽ không có những phát ngôn bừa bãi, những cách ăn mặc, ứng xử lố lăng trước đông đảo công chúng. Tự họ sẽ biết xấu hổ. Tuyển chọn, đào tạo ca sĩ, nghệ sĩ, và những người làm công tác văn hóa mà loại bỏ văn thì đào tạo cái gì? Chả lẽ chỉ cần mỗi chất giọng mà đã đủ thôi ư? Trở thành một nghệ sĩ sao chỉ đơn giản đến thế? Không thể biện hộ rằng, vì phải thi môn văn mà các em sẽ lỡ tham gia thi các trường khác, rằng: Chúng ta sẽ bỏ sót rất nhiều tài năng! Trời đất! Không có văn mà lại có thể thành được tài năng ư?
Đuổi văn ra khỏi kỳ thi vào chính các trường thuộc khối Văn hóa Nghệ thuật là cách tiêu diệt môn văn một cách hữu hiệu nhất. Không thi thì không học. Ở ta vẫn như vậy. Đấy là lý do vì sao hai môn văn và sử lại chiếm tỷ lệ điểm kém cao đến vậy trong các kỳ thi. Nhiều bài văn của học trò khiến công luận dở cười dở khóc. Nhiều năm trong kỳ thi, có hàng ngàn thí sinh bị điểm không về sử.
Mới đây, nhạc sĩ Đặng Hữu Phúc có cuộc trò chuyện rất đặc sắc trên sóng VOV3. Nhạc sĩ rất sửng sốt khi có nhiều học trò của ông bị điểm không về văn, và hỏi thì các thí sinh cho biết họ không hề đọc một cuốn sách nào. Theo quan niệm của ông, một người không có kiến thức đời sống, kiến thức văn hóa thì cũng khó có thể trở thành được nghệ sĩ, nhạc sĩ.
Cần phải nhắc lại rằng, kỳ thi vào Đại học, Cao đẳng năm qua đã để lại một dư vị đắng đót trong lòng mọi người, nhất là đối với những ai hằng quan tâm đến sự nghiệp phát triển văn hóa đất nước: Số lượng các em thi vào Khối C quá thấp. Điều ấy không còn mới nữa. Một kết cục bi thảm đã báo trước.
Tôi còn nhớ, trong phiên họp chất vấn Bộ trưởng Bộ Giáo dục, một Đại biểu Quốc hội đã đưa ra vấn đề: Số lượng hồ sơ đăng ký thi Khối C rất thấp. “Vậy Bộ trưởng có biện pháp gì để giải quyết tình trạng bi thảm hiện nay? Đây là một sự thật đáng phải báo động. Cứ đà này rồi không khéo sẽ đến lúc chúng ta phải giải tán khối C, vì không còn có người theo học!”.
Lời cảnh báo của vị Đại biểu Quốc hội ấy đã ứng nghiệm. Năm qua, theo tổng kết của các trường Trung học Phổ thông ở Thành phố Hồ Chí Minh, và Hà Nội, hồ sơ đăng ký dự thi vào khối C có nơi chỉ chiếm chưa đến 0,2%. Nhiều nơi, số người xin thi còn ít hơn cả số chỉ tiêu dự kiến tuyển chọn. Và “cách giải quyết” mới nhất là loại văn ra khỏi kỳ thi vào chính các trường Đại học Cao đẳng thuộc khối Văn hóa Nghệ thuật. Với cách hành xử như vậy thì các em học sinh không bỏ văn mới là chuyện lạ (!).
Đúng ra, hai môn văn và sử phải là hai môn thi bắt buộc trong các kỳ thi phổ thông và các trường đại học. Với các trường chuyên ngành, ví như toán và nghệ thuật, thì toán và năng khiếu nghệ thuật được tính ở hệ số 3, là môn chính yếu có tính quyết định. Nhưng cũng không bỏ văn và sử, dù chỉ tính ở hệ số 1. Đã là người Việt Nam thì phải hiểu văn hóa và lịch sử Việt Nam.
Văn học là nhân học. Một hiền triết nước ngoài đã nói như vậy. Ở ta, các cụ cũng bảo: “Học văn là học làm người!”. Ở một nước Văn hiến, có truyền thống Tôn Sư Trọng Đạo, với nền văn hiến lâu đời, đã được xây đắp qua rất nhiều thế hệ, mà bây giờ, trong đời sống thực dụng, ô trọc, người ta không còn khao khát, mơ mộng, không còn quan tâm đến việc dạy làm người, không còn muốn “học làm người” nữa thì thật đáng sợ. Có lẽ cũng vì thế chăng mà những năm gần đây, bạo lực lan tràn từ gia đình đến học đường. Đạo đức xã hội xuống cấp trầm trọng. Luật rừng lấn luật pháp...
Thôi, không bàn đến những vụ án động trời, mà những kẻ giết người man rợ là những học sinh còn đang học phổ thông. Mới đây, dư luận lại xôn xao về một cô học trò, một thiếu nữ có "khuôn mặt ưa nhìn" đã phô ra cả một loạt ảnh ngồi ghếch chân trên bia mộ liệt sĩ. Một hình ảnh rất phản cảm. Nói như một bạn đọc: “Xem những bức ảnh như thế, không ít người cảm thấy bị sỉ nhục và xấu hổ cho lớp trẻ bây giờ".
Chưa hết. Ở một góc khác, giữa Văn Miếu Quốc Tử Giám, nơi được coi là Trường Đại học đầu tiên của nước ta, một chốn linh thiêng không thể sàm sỡ, nói như nhà văn lớn, nhà văn hóa lớn Nguyễn Đình Thi: “nơi lắng hồn núi sông ngàn năm”, lại lù lù một sĩ tử mặc áo mai ô ba lỗ, nhảy lên đầu rùa đứng, chụp ảnh cười nhăn nhở. Rồi lại xuất hiện những bức ảnh khác chụp hai thiếu nữ mặc quần soóc cũn cỡn ngồi lên đầu rùa làm dáng xì tin. Tất cả những hình ảnh rất đáng xấu hổ ấy đã phơi ra trước mắt thiên hạ và hứng trọn những trận mưa đá của cộng đồng mạng. Đó là sự nổi giận của văn hóa và lương tri.
Thật có lý khi một bạn đọc cho rằng: “Tôi đã được đi nhiều nơi, nhiều điểm di tích lịch sử của một số nước trong khu vực Đông Nam Á, nước bạn có quy định chặt chẽ ngay từ điểm thu và kiểm soát vé. Nếu mặc quần soóc, áo phông, áo ba lỗ đã không mua được vé, chứ đừng nói gì đến việc vào làm những trò lố lăng, lại còn chụp ảnh bôi bẩn nơi tôn kính.
Quy định chưa chặt chẽ, thậm chí một số điểm di tích lịch sử - văn hóa còn không có nội quy rõ ràng là một trong những nguyên nhân dẫn đến hành động nhố nhăng của lũ thanh niên vô đạo này. Mà suy cho cùng, đâu phải tất cả mọi tội lỗi đều tại lũ trẻ. Lỗi tại chúng ta đã không giáo dục con em mình. Đã chắc gì chúng biết được Văn Miếu Quốc Tử Giám là gì. Nếu biết, và lại là các sĩ tử, chúng sẽ không dám làm như thế”.