Biển đảo, một phần lãnh thổ vô cùng thiêng liêng của Tổ quốc mang những dấu ấn lịch sử dựng nước và giữ nước sâu đậm của dân tộc ta gắn với hình ảnh của những người lính, người dân ăn sóng nói gió xưa và nay là nguồn cảm hứng vừa quen thuộc vừa mới mẻ của những người cầm bút.
 Hình ảnh các chiến sĩ ngoài biển đảo luôn là nguồn cảm hứng với các nhà thơ. |
Anh Ngọc trong trường ca Điệp khúc vô danh đã có những đoạn thơ thăng hoa về biển. Gắn liền hình ảnh cánh buồm nâu như Cái gạch nối mong manh nối biển với đất liền là Tổ quốc thân thương với những màu đất, cánh én, cánh dơi, với nắng mai và Sóng thân mật vỗ mạn thuyền róc rách. Hình tượng đất nước và nhân dân chợt trở nên cao rộng huyền ảo trong hải trình của cánh buồm trên biển lớn: Những cánh buồm đi dưới trăng thanh/ Đi lặng lẽ trong sương mờ cổ tích/ Buồm như thể chiếc lưỡi cày lật ngược/ Vạch ngang trời những luống trăng sao. Ngọn buồm trong con mắt nhà thơ là chiếc lưỡi cày lật ngược vạch lên cánh đồng vũ trụ những luống trăng sao. Sự liên tưởng kỳ vĩ ấy gợi nhắc đến công việc quen thuộc bao đời của nông dân Việt Nam, những người đã dựng nên nền văn minh lúa nước trên dải đất cong cong hình chữ S này với bao thăng trầm vất vả không kể xiết cùng những khao khát ước mơ bay bổng mênh mang.
Không dừng lại ở đó, không bằng lòng với những gì đã có, đất nước ấy đã, đang và sẽ vươn ra biển lớn với bản lĩnh và ước mơ mang tên Việt Nam: Hạnh phúc xa vời ở cuối những tầm tay/ Tôi là nỗi khát khao không mệt mỏi/ Tôi biết cách ngược chiều cơn gió thổi/ Gió nồm nam tôi chỉ một con đường. Ra biển là sẵn sàng chấp nhận những thử thách hiểm nguy mới, nghiệt ngã hơn, to lớn hơn ở đất liền, đòi hỏi dân tộc ta phải biết cách ngược chiều cơn gió thổi để đi đúng con đường đã chọn. Trong hành trình thăm thẳm đi về phía mặt trời lên, Tổ quốc đồng nghĩa, đồng hành với tình yêu và khát vọng của ta: Để mỗi sáng, mỗi chiều như nỗi nhớ/ Tự chân trời Tổ quốc lại hiện lên như Anh Ngọc cảm nhận hình dung.
Nguyễn Thanh Mừng sau những thao thức, rung động về sự hy sinh của người lính hải quân thời bình đã dựng lên một bài thơ dài 110 câu mang vóc dáng trường ca. Trong Hào phóng thềm lục địa, hình ảnh người chiến sĩ hải quân và những người thân của họ hiện lên thật sinh động và sáng đẹp: Những tiện nghi những ngôn từ những điều kiện sinh tồn tối thiểu của đời người/Các anh cứ giản lược hồn nhiên/Quen việc căng thân mình đầu sóng gió/Quen cơn bão đánh tên bằng con số/Tít một xóm làng còn có mẹ cha/Những tóc bạc lặng thầm mỗi đêm giao thừa mỗi ngày kỵ giỗ/Người vợ trên đất liền của anh phải biết cách làm thế nào để không hóa đá/Đứa con trên đất liền của anh phải học cách chống chọi với sự trống trải của căn nhà thiếu đàn ông trước khi học chữ/ Người yêu trên đất liền của anh bần thần trước chiếc nhẫn đính hôn/Thửa ruộng xưa đất liền/Ngõ phố xưa đất liền / Và bao nhiêu thứ/Phải biết giấu nỗi đợi trông ở góc bờ nào…
Trong trường ca Tổ quốc - Đường chân trời của Nguyễn Trọng Văn, khái niệm Tổ quốc hôm nay không chỉ bó hẹp trong dải đất liền cong cong hình chữ S và những vùng biển, hòn đảo gần bờ nữa. Đất nước mở ra tận đường chân trời với những địa danh rất cụ thể: Trường Sa và Hoàng Sa. Những vùng biển mênh mông, những hòn đảo từng hoang vu in dấu chân người Việt hàng trăm năm nay rồi. Trên những yêu thương và tin tưởng như thế, Nguyễn Trọng Văn phác họa: Tổ quốc căng như một cánh buồm/Thẳng hướng ra khơi/Đất nước ta là chuyến đi dài/Mấy ngàn năm không nghỉ…
Đấy là một khái quát đẹp tràn ngập cảm xúc yêu dấu và tự hào đủ cho ta có một hình dung về tâm thế, vị thế của Tổ quốc hôm nay. Thế kỷ 21 là thế kỷ dân tộc tiếp bước ông cha vươn ra biển lớn. Nhưng Nguyễn Trọng Văn không sa đà vào những hình ảnh to lớn trừu tượng như thế mà anh muốn chúng ta thấy một Tổ quốc gần gũi, cụ thể hơn; một Tổ quốc đang đương đầu với nhiều thách thức cam go và trong giông bão dữ dội vẫn sinh tồn sức sống Việt Nam. Khi bước trên nền san hô đảo, ta sẽ thấy gần hơn: Hình Tổ quốc tung bay không biết mệt/ Lồng lộng trời/Lồng lộng gió Đại dương. Tổ quốc hóa thân vào ngọn quốc kỳ tung bay giữa biển cả, trên đảo Trường Sa. Tổ quốc hóa thân vào từng người lính biển: Những người lính nguyện thân làm “Cột mốc”/Họ băng qua những ngày biển động/Gạt sương mù đón ánh mai lên/Tia nắng mặt trời/Mọc ở trái tim/Mọc ở nơi biết mình đang sống/Mặt trời mọc trên từng ngọn sóng/Mọc trên từng tấc đảo Trường Sa.
 Tập trường ca về biển đảo. |
Nguyễn Anh Vũ, tác giả trẻ chuyên viết văn xuôi có bài thơ về Trường Sa thật độc đáo và xúc động: Mẹ vượt cạn/sinh con/cha vượt biển/cùng đồng đội hành quân trên sóng/có một phần con trong ba lô/cha mang ra đảo/Tổ quốc mình đâu cũng là quê mẹ/chôn cuống rốn cho con/cha chọn gốc phong ba…
Biển đảo là đề tài không bao giờ vơi cạn của văn học bởi từ xưa đến nay, phần lãnh thổ thiêng liêng này gắn liền với số phận dân tộc. Hiện tại và tương lai, biển đảo càng quan trọng hơn với đất nước chúng ta. Từng hải lý biển, từng tấc đảo, Hoàng Sa, Trường Sa… là máu, mồ hôi của ông cha để lại. Tổ quốc thân yêu đã và đang hướng ra biển lớn cùng những dự định hoành tráng cho tương lai. Người lính biển phải gánh gồng trách nhiệm giữ gìn biển đảo nặng nề hơn bao giờ hết. Văn học nói chung và thơ nói riêng không thể thờ ơ hay đứng ngoài những vấn đề lớn của dân tộc. Hành trình lịch sử của dân tộc và con đường thi ca chân chính chưa bao giờ tách biệt nhau với hạt nhân của nó là lòng yêu nước nồng nàn. Những bài thơ hay về biển đảo chính là mong mỏi, hy vọng của chúng ta trong đó có người chiến sĩ hải quân và nhân dân đang bám trụ nơi đầu sóng ngọn gió.
Nguyễn Hữu Quý