Còn trong nước ta, thông tin giả về y học đang phát triển chóng mặt với sự “trợ lực” của mạng xã hội, tạo ra những hệ lụy có khi là kinh khủng.
Có một bác sĩ kể câu chuyện khá chua chát như sau. Một bệnh nhân nữ bị đái tháo đường hơn tám năm, nhờ ông chữa mà đường huyết ba năm nay rất ổn. Lần tái khám gần đây, đột nhiên đường huyết tăng vọt. Bà khẳng định vẫn uống thuốc, tập thể dục đều đặn và không thay đổi chế độ ăn. Gặng hỏi mãi thì bà mới rụt rè cho biết: “Thú thật với bác sĩ, hai tháng nay, mỗi ngày tôi ăn thêm nửa quả dưa hấu vì con tôi xem trên mạng thấy có người bảo trong dưa hấu có chất trị được bệnh đái tháo đường”! (Bà đâu biết rằng trong dưa hấu ăn ngọt như thế là chứa nhiều đường).
Ai có dùng Facebook chắc không lạ với những thông tin có thể gây hại. Kiểu như bệnh nhân bị đột quỵ lại có lời khuyên, thay vì đưa đến ngay bệnh viện, người nhà mất thời gian chích máu 10 đầu ngón tay và cạy miệng đổ nước gừng (!). Hay thông tin của nhóm “phản đối chủng ngừa” (anti-vaccination movement) nhan nhản trên mạng gần đây với những lập luận quá ư… khôi hài đối với giới chuyên môn là bác sĩ. Cần nhắc lại, chính nhờ thành tựu của chủng ngừa, rất nhiều con em của chúng ta thoát được sự hành hạ của các bệnh truyền nhiễm. Cụ thể, Việt Nam đã thanh toán bại liệt vào năm 2000, đạt mục tiêu loại trừ uốn ván sơ sinh vào năm 2005, tỉ lệ mắc hầu hết là các bệnh có thuốc chủng phòng (vắcxin) trong “Chương trình tiêm chủng mở rộng” đều giảm qua các năm. Tất cả những điều vừa kể có nguy cơ bị phá vỡ từ việc “từ chối tiêm chủng” do sự tin quá đổi vào thông tin giả sức khỏe trên mạng.
Đừng bao giờ dùng thông tin trên internet để tìm cách chẩn đoán bệnh và tự chữa bệnh
Dẫu những thông tin lan truyền trên mạng xã hội không có giá trị về mặt y khoa nhưng người ta hết hồn vì số lượt thích (like), chia sẻ (share), nhận xét (comment) lên đến hàng ngàn, hàng ngàn.
Tại sao thông tin không chính thống, thậm chí là thông tin giả sức khỏe, lại lan truyền nhanh, mạnh và hiệu quả?
“Tôi có cảm giác, trong tất cả các loại thông tin giả, thông tin giả sức khỏe là loại gây thảm họa nhất”, bà Kelly McBride thuộc Viện Nghiên cứu Y khoa Poynter (Mỹ) cho biết như thế. Bởi vì, dù không có bất cứ cứ liệu khoa học nào chứng minh, những thông tin giả về y học lại được lan truyền, chia sẻ mạnh mẽ và nhanh chóng. Và cũng dễ hiểu thôi, bởi vì nhu cầu thông tin về y học là có thật và là nhu cầu rất cao vì ai cũng sợ bệnh và khi bị bệnh thì chỉ muốn mau hết bệnh. Trong các lĩnh vực khoa học rộng lớn, y học là mảnh đất rất màu mỡ cho thông tin giả xuất hiện.
Lý do thứ nhất khiến cho các thông tin khoa học chính thống bị các thông tin không chính thống, thậm chí thông tin thất thiệt thắng thế vì chúng thường không dễ hiểu và cách viết thì khô khan, nhàm chán. Đọc được thông tin có tính khoa học phải có những kiến thức nhất định và văn vẻ đúng mực của bài báo khoa học thì với nhiều người, không hấp dẫn chút nào. Thay vì ví von “ổ khóa” và “chìa khóa”, trong bài báo có tính khoa học chỉ dùng chữ khô khan là “thụ thể” (receptor) và “chất liên kết thụ thể” nghe rất chán. Còn trong thông tin giả về y học thì văn vẻ mộc mạc, có sức hút với người cả tin. Cứ đọc thông tin về bí quyết giảm cân chống béo phì “cấp tốc”, hay dùng xà bông tẩy trắng da, kem bôi da làm trẻ lại ở tuổi đôi mươi thật “thần kỳ” thì người tỉnh táo sẽ thấy ngay sự lập lờ trong đó.
Lý do thứ hai là thời gian đã chống lại thông tin khoa học chính thống thu phục nhân tâm. Khoa học tốn rất nhiều thời gian để nghiên cứu một cách bài bản nhằm giải quyết vấn đề. Kết quả nghiên cứu phải trải qua quá trình phản biện nhiêu khê và đánh giá khách quan của hội đồng khoa học.Vậy mà chỉ cần những thông tin lệch lạc được lan truyền một cách nhanh chóng trên các kênh không chính thống (mạng xã hội, rỉ tai truyền miệng kể cả tờ rơi) là các kiến thức khoa học bị nghi ngờ ngay, dù sau đó các chuyên gia tốn công đăng đàn giải thích.
Cần tỉnh táo là luôn có thông tin giả sức khỏe rình rập ta
Cần nhận thức rằng việc tự dùng thuốc hay áp dụng một phương thức chữa, ngừa bệnh qua thông tin trên mạng internet đang trở nên đáng lo ngại ở phạm vi toàn cầu. Cần cảnh giác trong việc thu thập những thông tin về y học, y dược trên mạng mà hiện nay trở thành công việc quá dễ dàng. Ngay cả người hoạt động trong lĩnh vực chuyên môn y dược cũng phải thận trọng sàng lọc thông tin đáng tin cậy để sử dụng. Đồng thời cần ghi nhớ rằng dược phẩm luôn gắn liền với kinh doanh, không loại trừ nhiều thông tin về dược phẩm đã “bị nhiễu” vì mục đích lợi nhuận.
Đối với các nhà chuyên môn y dược, phải luôn dựa trên quan điểm “y học có chứng cứ” (evidence-based medicine, viết tắt EBM), tức phải biết chọn công cụ hữu hiệu để tìm đúng thông tin trị liệu bằng thuốc đáng tin cậy. Nếu biết chọn lọc thông tin từ internet thì đây là phương tiện rất hữu ích để cập nhật và ứng dụng vào chuyên môn, còn không chọn lọc sẽ bị “nhiễu” thôi. Ngay cả một bài báo khoa học được đưa tin trung thực và không hề thổi phồng, nhà chuyên môn không biết chọn lọc sẽ cho rằng bài báo đó mô tả nghiên cứu có tầm quan trọng rất lớn - ngay cả nó mới dựa trên nghiên cứu cho chuột - chỉ vì… bài báo đó đã được chọn đăng trên tạp chí khoa học (bài báo chỉ có giá trị khi nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng là thử nghiệm trên người).
Đối với người dân thường nói chung, xin có lời khuyên đừng bao giờ dùng thông tin trên internet để tìm cách chẩn đoán bệnh và tự chữa bệnh. Nhiều người mỗi khi lo lắng về sức khỏe của mình là cứ vào mạng để tìm bệnh, thấy trường hợp nào giống như các triệu chứng mình có là cứ y như toa thuốc trên mạng mua về sử dụng, không cần đến bác sĩ. Việc tự vào các địa chỉ mạng để tìm thuốc thích hợp (“thích hợp” do đã được quảng cáo rất nghệ thuật nhằm nghe xuôi tai, chiều nào cũng lọt), rồi mua thuốc trên mạng hoặc đến nhà thuốc mua về tự uống, thậm chí mua theo lối chuyền tay là rất nguy hiểm.
