Mọi vấn đề kinh tế, văn hóa trong xã hội tất nhiên phải có nghiên cứu thí điểm nhưng cần phải nghiên cứu trong phòng thí nghiệm, trong thực tế để “thử” sau khi chắc chắn rồi mới thành “thật” trong cuộc sống chứ không ai đem tiền dân ra làm thật để “thử”! Bao năm nay, giáo dục chẳng hạn đã cải cách, thí điểm quá nhiều gây mất ổn định và tốn kém. Gần đây, dư luận lại xôn xao chuyện Nhà nước đầu tư 21 tỷ đồng (khoảng 1 triệu USD) để làm bộ phim “Sống cùng lịch sử” sau đó chiếu ít buổi rồi “đắp chiếu” là một việc lãng phí khó có thể chấp nhận!
Ngân sách nhà nước là tiền dân đầu tư cho bất cứ công trình nào trước hết phải phục vụ dân. Tác phẩm nghệ thuật không đến được với dân cũng giống như một công trình không khả thi (chợ xây không ai đến mua bán, sân vận động để cỏ mọc...) thì chủ đầu tư phải chịu trách nhiệm về sự lãng phí này. Tác phẩm VHNT do Nhà nước tài trợ hình như không quan tâm tới nhu cầu và sự hưởng ứng của dân nên càng là sự lãng phí lớn bởi làm ra một chiếc ôtô không ai mua thì đó vẫn là chiếc ôtô chứ một bộ phim, vở kịch xếp kho, không đến được với công chúng thì không thể gọi là một tác phẩm.
Hiện một số nhà nghệ thuật đang ngụy biện với cách chia tác phẩm thành 2 loại “ăn khách” và “kén khách”. Tác phẩm ăn khách dường như chạy theo thị hiếu tầm thường (!?) và tác phẩm kén khách là tác phẩm cao siêu, “phục vụ chính trị” hay chính làng nghệ thuật gọi là tác phẩm “cúng cụ” để mà yên tâm nhận tiền thù lao bất kể lãng phí thế nào! Thật khó hiểu khi “phục vụ chính trị” mà dân không xem thì phục vụ ai?
Ở bộ phim “Sống cùng lịch sử” có nhiều đại cảnh công phu, nhiều góc máy đẹp, lạ, âm nhạc cũng ấn tượng nhưng vẫn theo lối mòn vốn có của thể loại phim tuyên truyền trong khi nghệ thuật là nói về số phận con người. Phim nước ngoài nói về chiến tranh không thiếu tác phẩm nổi tiếng bởi họ nói đến thân phận con người trong chiến tranh chứ không kể về chiến tranh! Phim ta chỉ thấy chuyện, chả thấy người qua một nhóm bạn trẻ đi phượt qua những địa danh năm xưa của chiến dịch Ðiện Biên Phủ để nhồi nhét chuyện dân công, chuyện kéo pháo, đào hầm trong 56 ngày đêm hay liệt kê các anh hùng như Tô Vĩnh Diện, Bế Văn Ðàn, Phan Ðình Giót...
Công bằng mà nói, phim đạt đỉnh cao nghệ thuật thường ít khách hơn nhưng không có nghĩa cứ phim ít khách là phim đạt đỉnh cao nghệ thuật! Hơn nữa, ở đây là phim ế khách với 5 ngày ra rạp bị khán giả quay lưng đành... đem về kho! Ðạo diễn Nguyễn Thanh Vân vừa làm phim này vừa là Phó Giám đốc Hãng phim nhà nước thay vì nhận lỗi lại đổ tại lý do thiếu tuyên truyền, quảng cáo! Không hiểu trước khi quyết định sản xuất, các vị đánh giá tác phẩm ra sao, lượng khán giả thế nào và quan trọng hơn, nếu là tiền túi các vị bỏ ra thì có dám làm phim này không?
Thẳng thắn mà nói, chính “bầu sữa nhà nước” mà bao lâu nay nhiều đơn vị nghệ thuật vẫn bấu víu đang giết chết nghệ thuật. Làm nghệ thuật bằng tiền dân, nhận đặt hàng và tài trợ từ Nhà nước rồi Hội đồng nghệ thuật xét duyệt, khen nhau làm sao có thể có tác phẩm có giá trị. Thế cho nên ngay cả bên sân khấu cũng có các tác phẩm mang “thể loại” mới là tác phẩm “theo ý tưởng và chỉ đạo của Bộ trưởng” (!!!) để rồi nhận giải thưởng nhưng dân ít ai hay ! Chính bầu sữa nhà nước trong nghệ thuật có thể tạo ra những “nhóm lợi ích” với những người có thể lợi dụng ngân sách khủng để làm tác phẩm nhân danh “phục vụ chính trị” mà thật ra là xúc phạm chính trị!
Tài trợ của Nhà nước cho sáng tạo VHNT là cần, rất cần nhưng sử dụng thế nào lại cần hơn rất nhiều. Thiết nghĩ, hãy để nghệ thuật sống bằng chính nghệ thuật và sau đó, là tác phẩm nghệ thuật đích thực, có tác dụng trong xã hội, Nhà nước sẽ mua hay thưởng gấp vài lần số định đầu tư cũng chưa muộn bởi, tiền dân không phải là chuột bạch!
Lưu Thủy