Khi một động mạch lớn trong ổ bụng bị vỡ, tình trạng bệnh nhân như nghìn cân treo sợi tóc và khả năng sống sót là rất thấp trừ một số trường hợp may mắn. Nguy cơ tử vong lên đến 90%. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc tầm soát bệnh, theo dõi định kỳ và can thiệp phẫu thuật trước khi phình động mạch có nguy cơ vỡ.
Chúng ta thường nghe nói các trường hợp vỡ các túi phình động mạch gây chảy máu ồ ạt và tử vong, nhưng ít khi biết rằng động mạch còn có thể bị vỡ do vi khuẩn tấn công. Vi khuẩn tiết ra những men phá hủy thành mạch gây chảy máu nặng và nguy cơ tử vong còn cao hơn.
Các bác sĩ thăm bệnh nhân Phí Quang Vĩnh.
Bệnh nhân Phí Quang Vĩnh (55 tuổi, ở tỉnh Bình Phước) vào Khoa Cấp cứu, Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh đêm 18/4/2015 trong tình trạng da niêm nhợt nhạt và đau bụng dữ dội. Trước đó 2 tuần, bệnh nhân đi xe gắn máy và bị ngã gãy xương đòn phải. Ông vào một bệnh viện ở TP. Hồ Chí Minh để phẫu thuật kết hợp xương đòn. Tình trạng sau mổ ổn định và được cho xuất viện sớm. Sau khi xuất viện khoảng 5 ngày, ông Vĩnh thấy đau vùng bụng dưới và sốt lạnh run. Vài ngày sau, ông sờ thấy một khối u to ở vùng bụng, ngay dưới rốn, đập theo nhịp mạch. Ông Vĩnh vừa ra khỏi viện, không muốn vào lại bệnh viện nên cứ ở nhà uống thuốc. Mãi đến khi tình trạng đau bụng dữ dội không chịu được, đồng thời khối u ở bụng dưới to lên nhanh một cách bất thường, ông đồng ý để người nhà đưa vào cấp cứu tại Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Tại đây, các bác sĩ phẫu thuật mạch máu của bệnh viện đã chẩn đoán ông bị vỡ phình động mạch chậu do nhiễm trùng và chỉ định mổ ngay lập tức. Kết quả phẫu thuật cho thấy vùng bụng dưới của bệnh nhân có một khối lớn chứa máu và mủ thối. Động mạch chậu chung, một động mạch lớn trong ổ bụng bị vỡ, không còn thành mạch. Máu chảy ra từ động mạch vỡ được các mô xung quanh và các quai ruột bao bọc thành một khối, xen lẫn với dịch mủ và các mô viêm hoại tử. Các động mạch lớn khác nằm kế cận cũng trong tình trạng viêm dày, xơ cứng, dính chặt vào các mô xung quanh.
Sau 5 giờ phẫu thuật căng thẳng, các bác sĩ đã thành công trong việc cầm máu, làm sạch ổ nhiễm khuẩn, đồng thời tạo nên một mạch máu mới thay thế đoạn động mạch đã bị hoại tử. Đoạn mạch máu mới này được lấy từ động mạch chậu trong - một động mạch phụ khác trong ổ bụng của chính bệnh nhân. Thông thường, đối với các trường hợp vỡ phình động mạch chủ bụng - chậu, các bác sĩ thường cầm máu và thay thế đoạn động mạch bị hư hỏng bằng một ống ghép mạch máu nhân tạo có kích thước tương xứng hoặc che kín chỗ vỡ từ bên trong lòng động mạch bằng cách đặt stent phủ. Tuy nhiên, đối với phình do nhiễm khuẩn, các phương pháp này không phù hợp vì nguy cơ nhiễm trùng ống ghép cao có khả năng gây tử vong sau mổ. Do đó, việc sử dụng mạch máu tự thân phù hợp để ghép mạch giúp cho khả năng cứu sống bệnh nhân sẽ tăng lên đáng kể.
Phình động mạch nhiễm trùng thường có nguy cơ tử vong cao vì đa số được phát hiện muộn trong giai đoạn đã vỡ. Việc điều trị trong giai đoạn vỡ thường rất khó khăn vì tình trạng viêm nhiễm sẽ làm cho việc cầm máu và tái tạo động mạch trở nên khó khăn hơn rất nhiều. Trường hợp này cũng đã chảy máu rất nhiều trong lúc mổ. Theo Y văn, có 2 giả thiết về phình mạch máu do nhiễm trùng: Thứ nhất, vi khuẩn từ các ổ nhiễm trùng khác trong cơ thể, đi vào máu hay qua các mô lân cận để đến túi phình động mạch có sẵn, tiết ra men làm phân hủy thành động mạch và gây vỡ mạch; Thứ hai, vi khuẩn bám vào thành mạch bình thường, tiết ra men làm cho thành mạch trở nên yếu đi, phình to ra, đến một mức độ nào đó thì gây vỡ.
Mặc dù bệnh phình động mạch chủ chậu do nhiễm trùng là một bệnh hiếm gặp, bệnh phình động mạch nói chung, đặc biệt là phình động mạch chủ bụng - chậu không do nhiễm trùng là một bệnh hay gặp ở người lớn tuổi. Động mạch phình to đến một mức độ nào đó cũng sẽ vỡ và gây tử vong. Nguy cơ tử vong khi vỡ phình động mạch chủ - chậu có khi lên đến 90% nếu tính cả số tử vong tại nhà hay trên đường đến bệnh viện.
Bệnh phình động mạch chủ bụng - chậu thường được phát hiện tình cờ khi khám sức khỏe định kỳ, khi khám tầm soát bệnh, khi siêu âm bụng cho một bệnh lý khác hoặc khi bệnh nhân vô tình sờ được một khối u ở vùng bụng, đập theo nhịp mạch của cơ thể. Phần còn lại được phát hiện khi phình động mạch có triệu chứng đau, dọa vỡ hay đã vỡ.
Hiện tại, sức khỏe của bệnh nhân đã hồi phục và chuẩn bị xuất viện trong vài ngày tới.
BS. Lê Thanh Phong (Trưởng Đơn vị Phẫu thuật Mạch máu - BV Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh)
