Thông thường, tình mẫu tử là thứ thiêng liêng, bất khả xâm phạm, song điều này lại không đúng với loài chuột đồng hoang hamster ở Alsace nước Pháp, nơi có truyền thống độc canh do thiếu niacin trầm trọng, dẫn đến tình trạng chuột mẹ ăn thịt con để tồn tại.
Độc canh có thể dẫn đến thảm họa sinh thái?
Tạp chí Phys.org của Anh số cuối tháng Giêng 2017 đăng tải nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu bảo vệ môi trường Alsace (RCEP) cho hay, chế độ ăn uống của loài chuột đồng hoang sống ở miền Đông Bắc nước Pháp chỉ có ngô, thiếu vitamin khiến chúng phải ăn con của chính mình. Đây là cảnh báo về mối nguy cơ tuyệt chủng của loài gặm nhấm này mà người dân ở đây quen gọi là chuột hams, nhất là chi Cricetinae ở phía Đông Tây Âu. Chuột hams, hamster, hay chuột đất vàng hoặc chuột hang thuộc phân họ Cricetinae, gồm 25 loài thuộc 6 hoặc 7 chi khác nhau. Hamster có khả năng đào hang để đuổi bắt côn trùng, có cặp túi má dài tới vai để mang thức ăn về tổ và là loài vật có thể thích ứng nhanh với các tác động của môi trường, di truyền.
Chuột hamster ăn thịt con do thức ăn chỉ có ngô đồng
Theo Gerard Baumgart, chủ tịch RCEP, chuyên gia hàng đầu về chuột đồng hamster, từ xưa ngô được đưa vào canh tác ở châu Âu nhằm giải quyết nạn thiếu lương thực ở nhiều quốc gia, nhưng mặt trái của độc canh đã phát sinh ra căn bệnh mới, bệnh pellagra do thiếu niacin (vitamin B3) và tryptophan do chế độ ăn uống đơn điệu, đặc biệt hơn, nó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng sinh sản của loài động vật hoang dã này. Gerard Baumgart còn khẳng định, chế độ độc canh nông nghiệp là mối đe dọa động vật hoang dã cao hơn cả biến đổi khí hậu, do vậy mà số lượng chuột đồng ở Tây Âu ngày càng bị thu hẹp.
Nhóm nghiên cứu ở Đại học Strasbourg (UoS) ở Alsace, Pháp đứng đầu là ông Mathilde Tissier đã tiến hành nghiên cứu để kiểm chứng giả thiết nói trên thông qua các chế độ ăn uống khác nhau ở chuột hamster, như ngô, lúa mì, rễ cây, củ quả, côn trùng sâu bọ. Kết quả, sự khác biệt trong chế độ ăn uống không ảnh hưởng đến số lượng con sinh ra nhưng nếu chuột mẹ được ăn lúa mì, cỏ, côn trùng sâu bọ, giun đất..., tức thực đơn đa dạng thỉ tỉ lệ sống sót của con sinh ra cao tới 75% so với 5% ở nhóm chuột mẹ chỉ ăn ngô đồng. Chuột cái ăn ngô thường đưa con vào trong hang, sau đó ăn thịt con, và ngay sau đó chuột mẹ bắt đầu có những thay đổi về hành vi và thể chất. Qua nghiên cứu cho thấy, có vẻ như những con chuột trong nhóm ăn ngô đang mất dần bản năng làm mẹ, không đẻ con trong tổ mà đẻ vương vãi khắp nơi, sau đó đặt con lên đống hạt ngô rồi ăn thịt con. Nghiên cứu trên có tính đến các yếu tố ngoại lai như thuốc trừ sâu, cày bừa làm hỏng hang chuột, nhất là trong giai đoạn sinh sản của chuột đồng vào mùa đông, nhưng những yếu tố này không phải là những tác động chính gây ra hiện tượng ăn thịt con của loài gậm nhấm này.
Bài học cân bằng dưỡng chất từ nghiên cứu về chuột đồng
Chuột hamster Pháp biến thành thú ăn thịt do chỉ ăn ngô, hậu quả từ do canh tác nông nghiệp độc canh mang lại, tức chỉ trông một loại cây trên một diện tích rộng thay vì đa dạng sinh thái. Trước nghiên cứu trên, khoa học cũng đã phát hiện thấy mối bất lợi của phương pháp độc canh đối với sự thụ phấn tự nhiên, tuy nhiên hiện tượng này chưa được quan tâm như ở động vật.
Chuột đồng hamster ở Alsace miền Đông Bắc nước Pháp
Chưa hết, các nhà khoa học còn phát hiện thấy nhóm chuột ăn ngô còn có những biểu hiện kỳ lạ như chạy lòng vòng, tấn công người khi cho ăn..., nhưng tất cả những điều này không đáng ngại bằng việc chúng ăn sống nuốt tươi con của mình. Những con chuột cái có lưỡi bị sưng, thâm xì, máu đặc đến nỗi các nhà khoa học không thể lấy mẫu thử được. Triệu chứng này giống với người mắc chứng thiếu vitamin B3, điều này cho thấy khẩu phần ăn từ ngô được chế biến không kĩ trong quá khứ từng là nguyên nhân gây gia tăng tỉ lệ tự sát, giết người và ăn thịt đồng loại. Căn bệnh pellagra từng được nhắc đến trong y văn thế giới, khiến 3 triệu người tại Bắc Mỹ và châu Âu bị thiệt mạng hồi thế kỷ 18 đến đầu thế kỷ 20.
Hiện tượng lưỡi của chuột hamster cái đen sẫm, sưng phù và máu trở nên đậm đặc giống như các triệu chứng của bệnh nứt da ở người. Theo đó, khi mắc bệnh pellagra thường có các triệu chứng dễ nhận biết như tiêu chảy, viêm da và suy giảm trí nhớ. Điều này cũng giống như ở chuột hamster, nhiều con chuột mẹ trở nên hung hãn, ăn thịt con. Sự thiếu hụt vitamin B3 còn gây ra chứng bệnh tương tự chó, hội chứng lưỡi đen (black-tongue syndrome), căn bệnh do thiếu hụt niacin trầm trọng. Để kiểm chứng tính chính xác của nghiên cứu, nhóm đề tài còn tiến hành một thử nghiệm thứ hai, cung cấp chế độ ăn toàn ngô, nhưng lại cho chuột uống thêm vitamin B3. Kết quả, hiện tượng chuột mẹ ăn thịt con cũng như những bất thường khác đã giảm hẳn. Như vậy chỉ bằng một thay đổi nhỏ, hành vi của chuột hamster hoang đã thay đổi theo chiều hướng tích cực.
Vài nét về pellagra và tầm quan trọng của vitamin B3
Vitamin B3 hay niacin hoặc axít nicotinic, vitamin PP... là một hợp chất hữu cơ, 1 trong 40 - 80 chất dinh dưỡng quan trọng đối với con người tùy thuộc vào mục đích được sử dụng và là 1 trong 5 vitamin nếu thiếu trong chế độ ăn uống của con người sẽ gây ra các chứng bệnh điển hình như bệnh thiếu niacin (pellagra), bệnh thiếu vitamin C (scurvy), bệnh thiếu thiamin (beriberi), bệnh thiếu vitamin D (bệnh còi xương), bệnh thiếu vitamin A (bệnh mù ban đêm và các triệu chứng khác). Niacin đã được sử dụng trong hơn 50 năm để tăng mức độ HDL trong máu (mỡ máu tốt) và đã được chứng minh là có thể làm giảm nguy cơ gây bệnh tim mạch trong một số thử nghiệm có kiểm soát trên người.
Pellagra là căn bệnh do chế độ ăn thiếu niacin hoặc tryptophan hoặc thiếu cả hai và mất cân bằng các axít amin. Đây là căn bệnh do rối loạn chuyển hóa vitamin PP, loại vitamin gồm 2 chất là axít nicotinic hay còn gọi là niacin và amit nicotinic hay còn gọi là nicotinamit... Bệnh pellagra là do ăn ngô hoặc lúa miến nguyên chất, không qua chế biến hoặc chỉ ăn ngô và ăn lúa miến mà không bổ sung các loại ngũ cốc khác và do một số nguyên nhân khác như nghiện rượu nặng... Bệnh có những đặc trưng dễ nhận biết như viêm và nứt da, tiêu chảy và giảm trí nhớ. Nếu trầm trọng bệnh nhân có thể giảm thân nhiệt, liệt và trầm cảm pellagra và sốt. Chẩn đoán bệnh có thể dựa vào xét nghiệm chuyển hóa của niacin trong nước tiểu và giải phẫu bệnh. Về điều trị, có thể uống niacinamid (còn gọi là vitamin PP), áp dụng chế độ ăn giàu vitamin, (nhất là vitamin nhóm B), dùng kem chống nắng, và salicylic 5%....