Sự lên ngôi của chủ nghĩa dân túy; những bất ngờ từ cuộc bầu cử Mỹ, trưng cầu ý dân tại Anh (Brexit) và Italia; cuộc đối đầu giữa các cường quốc; chủ nghĩa khủng bố hoành hànhđã khiến 2016 trở thành một năm đầy rẫy những bất ngờ và biến động.
Bất ngờ nối tiếp bất ngờ
Bất ngờ đầu tiên phải kể đến kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ với chiến thắng thuộc về ông Donald Trump. Trong suốt chiến dịch tranh cử kéo dài 1 năm, ông Donald Trump chưa bao giờ là người được cho sẽ chiến thắng. Thế nhưng ông đã vượt qua tất cả các ứng cử viên của đảng Cộng hòa bước vào cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ với chiến thắng thuyết phục bỏ xa ứng cử viên sừng sỏ là cựu Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton. Trước đó, trong 322 cuộc khảo sát tiền bầu cử, tất cả đều cho thấy bà Hillary sẽ trở thành người chiến thắng.Thắng lợi của ông Donald Trump không chỉ khiến người dân Mỹ bất ngờ mà còn làm cả thế giới sửng sốt.
Ông Donald Trump gây sốc toàn thế giới với chiến thắng vang dội trước bà Hillary Clinton.
Cùng với cuộc bầu cử Mỹ, năm 2016 cũng đã chứng kiến nhiều bất ngờ khác. Đó là 2 cuộc trưng cầu dân ý ở Anh với kết quả là nước Anh chia tay với Liên minh châu Âu và cuộc trưng cầu dân ý ở Italia với việc cử tri Italia “nói không” với bản hiến pháp mới và Thủ tướng Matteo Renzi buộc phải từ chức.
Với các cử tri Anh, ngày 23/6/2016 là một ngày buồn khi buổi sáng thức dậy nước Anh đã không còn nằm trong EU. Kết quả này trái ngược với mọi dự đoán và đã tạo ra một cơn "địa chấn" khắp thế giới. 6 tháng sau cuộc trưng cầu ý dân lịch sử, dư âm của cuộc trưng cầu ý dân trên vẫn còn đó với những tác động lớn đối với nước Anh và EU. Còn tại Italia, cuộc trưng cầu hiến pháp hôm 4/12 cũng đã tạo ra một cú sốc khác ở châu Âu khi có tới gần 60% số cử tri bỏ phiếu phản đối cải cách Hiến pháp. Tuy hiệu ứng của nó không lớn như Brexit, nhưng việc Thủ tướng Italia Mateo Renzi tuyên bố từ chức đã dự báo 1 giai đoạn bất ổn mới trên chính trường Italia.
Điều đáng nói là những sự kiện này đã khiến đời sống chính trị quốc tế rẽ sang một hướng khác tại Mỹ, tại EU và nhiều quốc gia; hình thành một bức tranh đầy biến động trên đời sống chính trị quốc tế.
Chủ nghĩa dân túy lên ngôi?
Sau cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, 2 cuộc trưng cầu ý dân tại Italia, Anh và ở đông Nam Á là chiến thắng của ông Duterte-cựu thị trường Davao, người đưa ra những cam kết thay đổi mạnh mẽ và mang lại cuộc sống nhiều phúc lợi cho người dân, người ta đặt ra câu hỏi: phải chăng năm 2016 là năm đánh dấu sự phục hưng của chủ nghĩa dân túy?
Điều gì khiến người dân các nước tin vào chủ nghĩa dân túy, hưởng ứng nó thay vì tin vào cam kết của các chính trị gia lão luyện.Mẫu số chung từ các sự kiện này là gì?Đó là nhờ những cam kết mạnh mẽ cải thiện những quyền lợi cơ bản của người dân cũng như việc đề cao những giá trị tự thân quốc gia. Sâu xa hơn, đó là tâm lý bất an, những bức xúc về lợi ích kinh tế; sự chán ghét tầng lớp lãnh đạo - chỉ đứng về phía người giàu và nỗi lo sợ bị bỏ lại phía sau... đã khiến cho người dân các nước quay lưng lại với giới tinh hoa chính trị.
Brexit, bầu cử Tổng thống Mỹ với chủ nghĩa dân túy lên ngôi phải chăng đang báo hiệu một sự thay đổi mới? Người ta đang nói tới một khái niệm mới có tên gọi “Mùa xuân yêu nước”. Hẳn còn quá sớm để nói về trào lưu này. Nhưng chắc chắn, năm 2016 đã trở thành một mốc lịch sử của trào lưu dân túy với những dự báo khó đoán định cho năm 2017.
Đối đầu và rạn nứt
Năm 2016 tròn 25 năm kết thúc Chiến tranh lạnh nhưng thế giới lại chứng kiến quan hệ giữa Phương Tây do Mỹ đứng đầu và Nga lại lâm vào trạng thái căng thắng hơn thời kỳ Chiến tranh lạnh giữa Phương Tây và Liên Xô trước đây.
Sau khủng hoảng Ukraine, cuộc xung đột Syria một lần nữa phá vỡ quan hệ Nga - Mỹ, tái lập bầu không khí của thời kỳ Chiến tranh Lạnh. Các nỗ lực ngoại giao nhằm xây dựng quan hệ hợp tác giữa hai nước tại Syria được coi là cơ may cuối cùng để chặn đứng đà xuống dốc của mối quan hệ giữa hai cựu thù hầu như đã thất bại khi hai bên tiếp tục đổ lỗi cho nhau về việc thỏa thuận ngừng bắn ở Syria. Vụ ám sát Đại sứ Nga ông Andrei Karlov ở thủ đô Ankara của Thổ Nhĩ Kỳ ngày 19/12, với động cơ ban đầu được xác định là ngăn cản các nỗ lực hoà bình tại Syria, đã khoét sâu thêm mâu thuẫn Nga-Mỹ.
Syria- nơi diễn ra cuộc đối đầu gay gắt giữa Nga và Mỹ
Trục trặc trong quan hệ Nga-Mỹ đã kéo theo hệ lụy nguy hiểm trong cuộc chiến chống Tổ chức Nhà nước Hồi giáo tự xưng. Hiện tại, mâu thuẫn giữa hai nước xoay quanh cuộc xung đột ở Syria và cục diện chiến trường vẫn trong “tình trạng bất phân thắng bại”. Washington đã thể hiệnlập trường của mình với việc hậu thuẫn “các lực lượng đối lập” Syria chống lại quân đội chính phử do Nga hậu thuẫn. Thậm chí, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Ashton Cater có giai đoạn đã đưa ra tuyên bố: “Để chống IS, Mỹ sẽ phải tuyên chiến với Nga”.
Nếu như năm 2016 chứng kiến sự chạm đáy trong quan hệ Nga-Mỹ kéo theo nhiều hệ lụy nguy hiểm, thì đây cũng là thời điểm chứng kiến nhiều rạn nứt trong mối quan hệ đồng minh Mỹ-Philippines. 120 ngày đầu tiên lãnh đạo Philippines, Tổng thống Duterte khiến dư luận thế giới tốn nhiều giấy mực khi thách thức mối quan hệ kéo dài suốt 65 năm qua với đồng minh Mỹ. Ông Duterte đã đưa ra hàng loạt những tuyên bố “gây sốc” khi bóng gió rằng Philippines muốn “tự lực tự cường chứ không bám víu vào sự hỗ trợ của Mỹ”. Hồi trung tuần tháng 12, ông Duterte còn tuyên bố Philippines không muốn có sự hiện diện của các lực lượng nước ngoài trong 2 năm tới.
Trong bối cảnh Mỹ đàng đẩy mạnh chính sách xoay trục tại châu Á-Thái Bình Dương, thái độ của đồng minh truyền thống Philippines được ví “như một cái tát”nhằm vào Mỹ, đồng thời đe dọa các chính sách an ninh của Mỹ ở khu vực.
Biển Đông tiềm ẩn nhiều yếu tố khó lường
Ngày 12/7/2016, Tòa Trọng tài (PCA) tại Lague (Hà Lan) đã ra phán quyết vụ Phillipine kiện Trung Quốc về Biển Đông, trong đó khẳng định: “Không có cơ sở pháp lý để Trung Quốc đòi quyền lịch sử đối với các tài nguyên nằm trong các vùng biển thuộc “đường 9 đoạn”.Trong phán quyết, PCA cũng tuyên bố Trung Quốc đã vi phạm quyền chủ quyền của Philippinesvà đã “gây tổn hại nghiêm trọng tới môi trường các rạn san hô khi xây dựng các đảo nhân tạo” ở Biển Đông.
Trung quốc mở rộng xây đảo và cải tạo trái phép trên Biển Đông bất chấp phán quyết của Toà Trọng tài.
Tuy nhiên, giới lãnh đạo Trung Quốc đã lựa chọn lập trường bất tuân thủ đối với phán quyết của Tòa Trọng tài.
Những tranh chấp trên Biển Đông cũng đã khoét sâu thêm hố ngăn cách giữa Trung Quốc với các nước láng giềng, đẩy tình hình thêm căng thẳng. Năm 2016, người ta nói nhiều tới khả năng Trung quốc sẽ thiết lập vùng Nhận dạng Phòng không mới (ADIZ) ở Biển Đông.Tuy nhiên,thay vì khả năng này Bắc Kinh đã đáp trả bằng việc gia tăng tốc độ cải tạo mở rộng các rạn san hô và các đảo nhỏ trong khu vực mà nước này tự tuyên bố chủ quyền.Ngày 10/8/2016, Trung tâm Nghiên cứu quốc tế và Chiến lược (CSIS) công bố hàng loạt ảnh vệ tinh cho thấy Trung Quốc đang ngang ngược xây dựng kho chứa máy bay ở quần đảo Trường Sa của Việt Nam.Cụ thể, Trung Quốc đã xây dựng trái phép kho chứa máy bay trên ba đá Vành Khăn, đá Su Bi và đá Chữ Thập. Nhiều chuyên gia quân sự nhận định, 70 kho chứa này nằm trong mưu đồ dài hơi của Bắc Kinh nhằm từng bước chiếm quyền kiểm soát Biển Đông rộng lớn.
Năm 2016,ASEAN cũng đã thể hiện một lập trường đoàn kết va đồng thuận trong vấn đề Biển Đông. Tại hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 49 (AMM-49) tại Vientiane, Lào, ASEAN đã đạt được Tuyên bố chung, trong đó, dù không đề cập đến phán quyết của Tòa trọng tài nhưng đã bày tỏ quan ngại về những căng thẳng thời gian qua ở Biển Đông.
Bất ổn kéo dài ở nhiều điểm nóng
Năm 2016 cũng đã đi qua với nhiều điểm nóng bất ổn. Cuộc đảo chính quân sự bất thành vào đêm ngày 15 sáng ngày 16/7/2016 nhằm lật đổ chính quyền Thổ Nhĩ Kỳvà Tổng thống Tayyip Edogan, không chỉ cho thấy sự bất ổn sâu xa ở quốc gia này mà còn cho thấy những tác nhân địa chính trị bên ngoài chi phối địa chính trị Trung Đông.
Theo giới chức Thổ Nhĩ Kỳ, người đạo diễn cuộc đảo chính là giáo sỹ Fethullah Gulen, người sáng lập và đứng đầu tổ chức mang tên "Phong trào Gulen"-một phong trào chính trị lưu vongvới sự tài trợ của CIA nhằm kiểm soát khu vực Đại Trung Đông và “tái cấu trúc” địa chính trị khu vực núp dưới chiêu bài phát triển tôn giáo. Bất ổn và hỗn loạn an ninh còn bị đẩy lên cao ngay trước thềm năm mới khi Đại sứ Nga Andrei Karlov bị sát hại hôm 19/12. Vụ việc này cùng với những vụ tấn công khủng bố xảy ra dồn dập đã khiến Thổ Nhĩ Kỳ trở thành “điểm nóng” hàng đầu về an ninh trên thế giới.
Vụ ám sát Đại sứ Nga tại Thổ Nhĩ Kỳ biến quốc gia này trở thành điểm nóng số 1 thế giới về nguy cơ an ninh.
Một điểm nóng khác là những bất ổn trên bán đảo Triều Tiên. Trung tuần tháng 12/2016, cuộc khủng hoảng chính trị tại Hàn quốc đã buộc Tổng thống Park Geun Hye phải từ chức. Ngày 9/12/2016, với 234 phiếu thuận trên tổng số 300, Quốc hội Hàn Quốc đã thông qua đề nghị luận tội Tổng thống Park Geun Hye. Bà Park Geun Hye, 64 tuổi, bị cáo buộc đồng loã với bạn thân pháp sư Choi Soon Sil và một cựu trợ lý gây sức ép để buộc các tập đoàn đóng góp tiền cho hai quỹ chính trị của bà. Ngay lập tức Tổng thống Park Geun Hye bị tạm thời đình chỉ mọi chức vụ trong khi chờ Toà án Hiến pháp quyết về đề nghị của Quốc hội.
Thủ tướng Hàn Quốc Hwang Kyo Ahn đã trở thành người tạm thời nắm quyền lãnh đạo Hàn quốc. Mặc dù đã nỗ lực trấn an dư luận, song chính phủ của Tổng thống tạm quyền Hwang Kyo Ahn được cho là sẽ gặp phải nhiều thách thức trong vấn đề duy trì ổn định kinh tế Hàn quốc, bảo đảm an ninh và xây dựng mối quan hệ mới với Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump.
Ở nửa bên kia của bán đào Triều Tiên, ngày 28/9/2016, Triều Tiên tuyên bố đã cơ bản hoàn thành Chương trình vũ khí phát triển hạt nhân sau khi thử thành công bom nhiệt hạch và tên lửa tầm xa. Tính đến ngày 9/9/2016, Triều Tiên đã tiến hành vụ thử hạt nhân lần 5. Triều Tiên đã từng nhiều lần tuyên bố con đường duy nhất giúp Bình Nhưỡng tự bảo vệ chính mình đó là “hạt nhân hóa”, đồng thời khẳng định tiếp tục thúc đẩy sức mạnh quân sự hạt nhân trong thời gian tới. Ngày 2/3/2016, Hội đồng bảo an Liên Hợp Quốc đã thông qua Nghị quyết số 2270 áp đặt các biện pháp trừng phạt mạnh mẽ nhất trong 20 năm qua nhằm vào Triều Tiên. Ngày 30/11/2016, Hội đồng bảo an Liên hợp quốc thông qua nghị quyết số 2321 bổ sung nhiều biện pháp trừng phạt Triều Tiên. Điều đáng chú ý là cả Nga và Trung quốc “đều buông tay” thông qua các bản nghị quyết trên.
Trong năm 2016, thế giới cũng đã chứng kiến nhiều bất ổn ở các điểm nóng Venezuela, Brazil, Argentina. Điểm sáng trong năm là việc Cựu Thủ tướng Bồ Đào Nha Antonio Guterres hôm 12/12 tuyên thệ nhậm chức Tổng thư ký Liên Hợp Quốc (LHQ) trước đại diện 193 quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc. Trong bối cảnh thế giới nhiều bất ổn như hiện nay, việc tân TTK LHQ Antonio Guterres, nhậm chức được cho là một luồng gió mới xua tan sự ảm đạm của năm 2016 với những bất ổn và xung đột trong 1 năm qua.
