Vừa qua, tại đảo Trí Nguyên, tỉnh Khánh Hòa, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương đã triển khai hoạt động dự án: Thay thế quần thể muỗi tự nhiên bằng một quần thể muỗi mới có khả năng làm giảm sự lây nhiễm virut Dengue truyền bệnh sốt xuất huyết (SXH). Phóng viên báo Sức khỏe&Đời sống có cuộc gặp gỡ trao đổi với TS. Trần Như Dương, Phó Viện trưởng Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương xung quanh vấn đề này.
 TS. Trần Như Dương. |
PV:Thưa ông, được biết đây là lần đầu tiên Việt Nam thử nghiệm sử dụng tác nhân sinh học muỗi Aedes aegypti mang vi khuẩn Wolbachia tại đảo Trí Nguyên thuộc tỉnh Khánh Hòa, với mục đích phòng chống bệnh SXH. Quá trình nghiên cứu đề tài này tại Việt Nam như thế nào?
TS. Trần Như Dương: Đây là dự án mang tính quốc tế với sự tham gia của nhiều nước trên thế giới như Australia, Việt Nam, Indonesia, Brazil và Trung Quốc... Trong đó, Australia là nước đi tiên phong trong triển khai nghiên cứu cũng như áp dụng trên thực địa.
Tại Việt Nam, được sự đồng ý của Bộ Y tế, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương chính thức tham gia vào dự án từ năm 2006. Tính đến thời điểm hiện tại, dự án tại Việt Nam đã trải qua 2 giai đoạn và đang bước vào triển khai giai đoạn 3. Trong giai đoạn I (2006 - 2010), dự án đã thực hiện các nghiên cứu cơ bản về đặc điểm sinh học, sinh thái quần thể của muỗi Aedes aegypti, tác nhân sinh học Wolbachia, tính an toàn của Wolbachia đối với con người và môi trường, đồng thời thiết lập mối quan hệ với cộng đồng người dân. Ở giai đoạn II (2011-2012), dự án tiếp tục triển khai các hoạt động chuẩn bị cho khả năng ứng dụng tác nhân sinh học Wolbachia trên thực địa hẹp tại Việt Nam thông qua hoạt động đánh giá các tác động không mong muốn khi đưa muỗi Aedes aegypti mang Wolbachia ra môi trường tự nhiên và đánh giá sự ủng hộ của người dân đảo Trí Nguyên đối với phương pháp phòng chống SXH mới này. Dựa trên các cơ sở khoa học cũng như xem xét về tính an toàn của việc ứng dụng Wolbachia và sự ủng hộ của người dân địa phương, dự án đã được UBND tỉnh Khánh Hòa và Bộ Y tế cho phép triển khai giai đoạn III của dự án từ tháng 10/2012 với thời gian thực hiện 30 tháng. Mục tiêu cụ thể của giai đoạn này nhằm đánh giá khả năng thay thế của quần thể muỗi vằn Aedesaegypti mang vi khuẩn Wolbachia, là muỗi ít có khả năng lây truyền bệnh SXH để thay thế cho quần thể muỗi vằn tự nhiên, là muỗi có khả năng lây truyền bệnh SXH cao tại đảo Trí Nguyên, tỉnh Khánh Hòa.
PV: Việc chủ động thả lăng quăng (ấu trùng của muỗi) trong vòng 3 tháng tại hơn 800 hộ dân trên đảo Trí Nguyên, sau này lăng quăng sẽ nở thành muỗi mang vi khuẩn Wolbachia có ảnh hưởng gì đến sức khỏe của người dân địa phương không, thưa ông?
TS. Trần Như Dương: Kết quả nghiên cứu khẳng định, vi khuẩn Wolbachia tồn tại tự nhiên ở khoảng 70% các loại côn trùng trong thiên nhiên, bao gồm nhiều côn trùng phổ biến (bướm, chuồn chuồn, nhện…) và trên một số loài muỗi. Wolbachia không có khả năng lây truyền từ loài côn trùng này sang loài côn trùng khác, không lây truyền sang động vật và không lây nhiễm sang môi trường tự nhiên. Qua kết quả theo dõi và phân tích mẫu máu của những người tình nguyện thường xuyên cho muỗi mang Wolbachia đốt và hút máu để nhân nuôi trong phòng thí nghiệm tại Australia nhiều năm qua cho thấy, không phát hiện bất cứ một dấu vết nào của việc nhiễm Wolbachia sang người.
Cùng với các cơ sở khoa học và thực tiễn trên, để đạt được sự chấp thuận và đồng ý phê duyệt ứng dụng tác nhân sinh học Wolbachia tại thực địa hẹp, dự án tại Australia và Việt Nam đã phải trải qua quá trình kiểm duyệt hết sức nghiêm ngặt của hệ thống cơ quan quản lý nhà nước và y tế cũng như của các cấp chính quyền từ Trung ương đến địa phương.
Tại Australia, Nhóm tư vấn thuộc Ủy ban Khoa học Quốc gia Australia và Tổ chức Nghiên cứu công nghiệp (CSIRO) đã tiến hành đánh giá độc lập về những tác động không mong muốn của việc phóng thả muỗi Aedes aegypti mang Wolbachia ở tất cả các lĩnh vực mà họ cho rằng hoạt động này có thể gây tác động tiêu cực. Kết quả đánh giá cho thấy, những tác động không mong muốn do việc phóng thả muỗi là không đáng kể và không đáng lo ngại. Chính vì vậy, Ủy ban An toàn sinh học quốc gia Australia và cuối cùng là Chính phủ Australia đã đồng ý cho phép phóng thả muỗi mang Wolbachia tại một số cộng đồng dân cư bang Queensland để phòng chống SXH.
Còn ở Việt Nam, một đánh giá tương tự về các tác động không mong muốn khi thả muỗi Aedes aegypti mang Wolbachia cũng đã được thực hiện bởi một nhóm chuyên gia độc lập là các nhà khoa học thuộc các lĩnh vực có liên quan của Việt Nam. Báo cáo đánh giá và phân tích các tác động không mong muốn đã đưa ra kết luận rằng, tác động không mong muốn có thể xảy ra của việc thả muỗi Aedes aegypti mang Wolbachia là không đáng kể và không đáng phải lo ngại. Bên cạnh đó, dự án đã được Hội đồng Đạo đức trong nghiên cứu y sinh học của Bộ Y tế xem xét và thẩm định rất kỹ lưỡng.
Như vậy có thể nói rằng, việc ứng dụng tác nhân sinh học Wolbachia trên thực địa hẹp ở Việt Nam đã được nghiên cứu, đánh giá, xem xét cẩn trọng, toàn diện về tính an toàn cho người và cộng đồng.
Mặt khác, để đảm bảo rằng quần thể muỗi vằn tự nhiên trên đảo Trí Nguyên không tăng sau khi thả lăng quăng mang Wolbachia, dự án đã tiến hành hoạt động làm giảm quần thể muỗi tự nhiên tại cộng đồng thông qua mạng lưới cộng tác viên địa phương. Trong thời gian 3 tháng liên tục (từ tháng 1 - 3/2013), cộng tác viên đã đến từng gia đình 2 lần/tuần và loại bỏ tất cả lăng quăng ở các dụng cụ chứa nước bằng vợt để làm giảm tối đa quần thể muỗi tự nhiên trên đảo trước khi thả quăng. Như vậy, với việc dự án chỉ thả khoảng 10 con quăng/1 hộ gia đình/1 tuần sẽ hoàn toàn không làm tăng quần thể muỗi trên đảo sau khi phóng thả.
 Triển khai đặt quăng tại một phường của tỉnh Khánh Hòa. |
PV: Thời gian nào chúng ta có thể đánh giá về hiệu quả của việc thả muỗi Aedes aegypti mang Wolbachia trên đảo Trí Nguyên?
TS. Trần Như Dương: Mục tiêu của dự án trong giai đoạn này là nhằm đánh giá khả năng thay thế của quần thể muỗi vằn Aedesaegypti mang vi khuẩn Wolbachia, là muỗi ít có khả năng lây truyền bệnh SXH để thay thế cho quần thể muỗi vằn tự nhiên, là muỗi có khả năng lây truyền bệnh SXH cao tại đảo Trí Nguyên, tỉnh Khánh Hòa. Việc theo dõi và đánh giá sẽ được tiến hành liên tục cho tới khi kết thúc dự án. Chúng tôi hy vọng rằng sau 30 tháng triển khai dự án, quần thể muỗi vằn mang Wolbachia sẽ thay thế và duy trì được với khoảng 80% thay cho quần thể muỗi tự nhiên.