Táo bón là một trong những triệu chứng rất phổ biến của bệnh lý hệ thống tiêu hoá và cũng là triệu chứng xuất hiện trong rất nhiều bệnh lý ở các cơ quan bộ phận khác trong cơ thể. Tuy chỉ là triệu chứng nhỏ không ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống nhưng gây nhiều phiền toái cho bệnh nhân, và thiệt hại rất lớn về mặt kinh tế.
Nguyên nhân gây nên táo bón là gì?
Có rất nhiều nguyên nhân, nhưng có thể chia làm hai nhóm nguyên nhân chính:
Nhóm nguyên nhân cơ năng
Bệnh toàn thân: sốt cao, hậu phẫu, vì mất nước phân khô.
Do dùng thuốc: đó là các thuốc giảm đau gây nghiện như codeine, oxycodone, hdrophormone; các thuốc chống trầm cảm như amitriptylene (Elavil) và imipramine (Tofranil); các thuốc chống động kinh như phenytoin (Dilantin) và carbamazepine (Tegretol); các thuốc chẹn kênh calci như diltiazem (Cardizem) và nifedipine (Procardia); các thuốc antacid có chứa nhôm như Amphogel, phosphalugel và Basaljel...
Do thói quen: phản xạ đi đại tiện có thể điều chỉnh được theo ý muốn. Có nghĩa là một người bình thường có thể ngăn cảm giác thúc bách muốn đi đại tiện. Dầu vậy, ngăn cảm giác đi đại tiện thường xuyên sẽ dẫn đến mất cảm giác thúc bách và dẫn đến táo bón.
Do chế độ ăn: chất xơ rất quan trọng để duy trì phân to, mềm. Do đó các chế độ ăn ít chất xơ có thể gây táo bón. Nguồn chất xơ tự nhiên tốt nhất là trái cây, rau và các loại hạt.
Do thuốc nhuận tràng: một trong những nguyên nhân nghi ngờ gây táo bón nặng là lạm dụng các chất kích thích nhuận tràng (như cây keo, dầu thầu dầu, và vài loại thảo mộc). Sử dụng chất kích thích đại tràng làm xuất hiện chu kỳ bất thường, sau đó tổn thương có thể gây táo bón và phải cần dựng lượng chất kích thích nhuận tràng nhiều hơn nữa.
Ngoài ra còn có một số nguyên nhân khác như: do phản xạ, do ngồi nhiều, do người già suy nhược nằm lâu, do căng thẳng thần kinh...
 Thực phẩm nhiều chất xơ tốt cho hệ tiêu hóa. |
Nhóm nguyên nhân thực tổn
Tổn thương ống tiêu hóa
- Cản trở lưu thông: u, chít hẹp...
- Dị dạng đại tràng: to, dài hoặc vừa to lại vừa dài quá.
- Viêm đại tràng mạn thể có co thắt.
- Hội chứng ruột kích thích thể táo.
- Tổn thương trực tràng hậu môn: trĩ, hẹp trực tràng.
Tổn thương ngoài ống tiêu hoá.
- Có thai vào tháng cuối.
- U tử cung, tiền liệt tuyến, dính sau mổ.
- Tổn thương não màng não: viêm màng não tăng áp sọ tổn thương tủy sống, hội chứng màng não...
Ðiều trị táo bón như thế nào?
Ngoài điều trị do căn nguyên, cần điều trị táo bón theo nguyên nhân.
- Nếu do phản ứng phụ của thuốc thì có thể đề nghị bác sĩ cho dừng thuốc hoặc đổi thuốc khác.
- Nếu do ăn uống không hợp lý: phải cải thiện việc ăn uống, ăn nhiều chất xơ, chất bã (rau xanh 200 – 300g/ ngày), uống nhiều nước (2 – 2,5 lít/ ngày), ăn thêm các sản phẩm nhuận tràng như rau đay, mồng tơi, khoai lang, mướp, đồ ngọt, cacao, socola.. kiêng uống trà đặc, cà phê, rượu.
- Nếu do rối loạn mất phản xạ đại tiện: khôi phục lại phản xạ bằng cách đi đại tiện đúng giờ, đi ngay khi mới mót, không nhịn, không mót cũng đi đại tiện đúng giờ để tạo lập dần phản xạ đi đại tiện.
- Cuối cùng là việc sử dụng thuốc nhuận tràng, có rất nhiều thuốc nhuận tràng khác nhau tuỳ theo cơ chế tác dụng đó là: Chất xơ và chất nhầy (sợi thức ăn, thạch agar agar) Thuốc nhuận tràng và làm mềm phân (Dầu vaselin hoặc paraphin) Các thuốc nhuận tràng thẩm thấu (Forlax, Fortrans) Các thuốc nhuận tràng kích thích nhu động (Phenolphtalein, Bisacodyl) Thuốc nhuận tràng tác dụng tại chỗ (Thuốc đạn glycerin, thuốc đạn có Bysacodyl), khi sử dụng các thuốc này nên có chỉ định của bác sĩ.
Táo bón là một triệu chứng thông thường trong cuộc sống, đa số người cho rằng nó không phức tạp và đã coi nhẹ triệu chứng, tự điều trị vì nghĩ rằng chỉ cần sử dụng thuốc nhuận tràng là đủ. Tình trạng đó kéo dài sẽ dẫn đến nhiều hậu quả như bị trĩ, sa niêm mạc trực tràng... Tốt nhất là nên đi khám bệnh để được tìm ra nguyên nhân và điều trị đúng tránh tình trạng lạm dụng thuốc nhuận tràng.
ThS. Nguyễn Hải