Dẫn những thông tin về tác hại của thuốc lá từ Tổ chức Y tế Thế giới và con số thực tế về tình hình sử dụng thuốc lá tại Việt Nam như: thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong trên thế giới. Việc sử dụng thuốc lá gây ra 25 loại bệnh khác nhau, như ung thư phổi, ung thư thanh quản, ung thư khoang miệng, ung thư da, các bệnh tim mạch...
Theo thống kê, Việt Nam thuộc nhóm 15 nước có số người hút thuốc lá cao nhất trên thế giới. Điều tra toàn cầu năm 2010 về sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành (trên 15 tuổi) tại Việt Nam (GATS) cho thấy, tỷ lệ người hút thuốc lá ở độ tuổi từ 15 tuổi trở lên là 47,4% đối với nam giới, 1,4% đối với nữ giới và tỷ lệ hút thuốc lá chung là 23,8 % (tương đương với 15,3 triệu người); hiện có 67,6% người không hút thuốc lá (tương đương khoảng 33 triệu người bị hút thuốc thụ động tại nhà và 49% người lao động không hút thuốc (tương đương khoảng 5 triệu người) bị hút thuốc thụ động tại nơi làm việc trong nhà.
ĐB Nguyễn Thị Khá (Trà Vinh) nhấn mạnh việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng thuốc lá là cần thiết để giảm tỷ lệ người hút thuốc lá và bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng. Ngoài ra, qua kinh nghiệm từ một số quốc gia trên thế giới, không có cơ sở nào để lo ngại việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá sẽ làm tăng buôn lậu thuốc lá. “Cần đẩy mạnh hoạt động phòng chống buôn lậu chứ đừng vì lo ngại buôn lậu thuốc lá gia tăng mà tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá ở mức thấp. Mức tăng thuế với thuốc lá mà Chính phủ đề xuất là quá thấp. Tôi đề nghị tăng theo hướng, từ 1-1-2015 tăng từ 65% hiện nay lên 75%, từ 1-1-2018 tăng tiếp lên 90%...” – ĐB Nguyễn Thị Khá nói. “Khi còn trẻ bán sức khỏe để la cà/Lúc về già bán nhà bán cửa để mua sức khỏe”, ĐB Nguyễn Thị Khá kết thúc bài phát biểu bằng hai câu thơ.
Cũng liên quan đến vấn đề này, ĐB Lê Khánh Nhung (Quảng Bình) cho rằng: “Mức tăng thuế tiêu thụ đặc biệt phải đủ cao mới giảm số người dùng. Mức tăng thuế trong tờ trình của Chính phủ còn quá thấp”. “Tổ chức Y tế thế giới tính rằng, nếu tăng thuế suất tiêu thụ đặc biệt 40%, giá bán lẻ thực tế mới tăng 20,8%, còn nếu tăng 10%, giá bán lẻ thuốc lá tăng không đáng kể. Giá bán lẻ thuốc lá ở ta thuộc loại thấp nhất rồi, có tăng giá lên mới giảm được người hút”, ĐB này lập luận.
Theo ĐB Nhung, các ý kiến cho rằng, thuế tăng làm gia tăng buôn lậu là “không thuyết phục”. “Nghiên cứu của Tổ chức y tế thế giới cho thấy không có mối liên quan giữa việc thuế tăng và gia tăng buôn lậu. Chúng ta vừa tăng thuế, vừa phải tăng cường chống buôn lậu. Có thể có ngành sản xuất sẽ khó khăn, nhưng lựa chọn bảo vệ sức khỏe con người cần thiết hơn”, ĐB Nhung nói.
Cùng chung các quan điểm này, ĐB Đỗ Thị Hoàng (Quảng Ninh), ĐB Lê Thị Công (Bà Rịa- Vũng Tàu)… nhấn mạnh, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá là cần thiết để bảo vệ sức khỏe nhân dân, giảm tỷ lệ hút thuốc lá. Hiện tại, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ hút thuốc lá cao nhất thế giới, trong khi thuế thuốc lá, giá bán lẻ thuốc lá của Việt Nam vẫn ở nhóm thấp nhất thế giới.
Các ĐB này khẳng định, qua kinh nghiệm từ một số quốc gia trên thế giới, không có cơ sở nào để lo ngại việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá sẽ làm tăng buôn lậu thuốc lá. Thực tế giá một số loại thuốc lá bị buôn lậu nhiều nhất ở Việt Nam hiện nay như JET, ESSE… đều có giá khá cao, qua khảo sát người hút thuốc lá lậu chủ yếu vì “gu”, vì hương vị, chứ không phải vì giá.
Theo các chuyên gia, những khó khăn và hạn chế trong việc thực hiện Công ước Khung về phòng chống tác hại thuốc lá tại Việt Nam đã được thấy rõ ở 3 nội dung: Thuế tiêu thụ, thực hiện môi trường không khói thuốc lá, quảng cáo khuyến mãi tại các điểm bán.
Đối với thuế, tại Việt Nam, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá còn thấp. Theo Công ước Khung, biện pháp về giá và thuế là những biện pháp quan trọng để giảm tiêu thụ thuốc lá, đặc biệt là trong thanh thiếu niên. Kinh nghiệm các nước cho thấy biện pháp thuế đóng góp tới 60% vào việc giảm tiêu dùng thuốc lá. Theo khuyến cáo của Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Y tế Thế giới, thuế thuốc lá phải chiếm 65-80% giá bán lẻ mới có tác dụng trong việc giảm tiêu thụ thuốc lá. Trong khi đó thuế tiêu thụ đặc biệt đối với sản phẩm thuốc lá của ta mới chiếm 42% giá bán lẻ.
Hiện nay, QH đang xem xét dự thảo Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật thuế tiêu thụ đặc biệt. Tuy nhiên, theo tính toán của các chuyên gia kinh tế, với mức thuế theo đề xuất trong Dự thảo Luật sẽ không có tác dụng giảm tiêu dùng thuốc lá và không giúp đạt mục tiêu của Chiến lược Quốc gia về phòng chống tác hại của thuốc lá và Công ước Khung. Vì vậy, để đạt mục tiêu quốc gia về giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá phải tăng từ 65% lên 105% vào năm 2015 và tăng lên 145% vào năm 2018. Khi đó nguồn thu của Nhà nước từ thuế thuốc lá mới tăng lên đáng kể và sẽ làm giảm khoảng 1% người hút thuốc một năm. Hoặc trường hợp để giữ cho sức mua thuốc lá không tăng, thuế tiêu thụ đặc biệt cần tăng từ 65% lên 85% vào năm 2015 và tăng lên 105% từ năm 2018.
