Gần đây, dư luận xôn xao về dự thảo nới khung thuế bảo vệ môi trường của Bộ Tài chính trong đó có đề xuất tăng thuế với xăng dầu lên mức 3.000 - 8.000 đồng/lít. Đương nhiên hiếm có dự thảo về tăng giá nào mà không khiến người dân lo lắng. Vấn đề mà dư luận quan tâm là nếu tăng phí thì phí đó có bảo vệ được môi trường không hay lại chỉ thêm một gánh nặng lớn đè lên vai người dân?
Tăng phí có “làm sạch” không khí?
Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung Luật Thuế Bảo vệ môi trường mới được công bố cho thấy nhiều mặt hàng, trong đó có xăng dầu dự kiến được áp dụng mức thuế cao nhất lên đến 8.000 đồng. Dự thảo cũng công bố khung giá đối với mặt hàng xăng, trừ ethanol có thể ở mức 3.000-8.000 đồng/lít, nhiên liệu bay 3.000-6.000 đồng/lít, dầu diesel 1.500-4.000 đồng/lít. Xăng E5, E10 có thể có khung mức thuế từ 2.700 - 7.200 đồng/lít và 2.500-6.800 đồng/lít…
Xăng tăng thì người dân vẫn không thể giảm đi lại.
Hiện nay, Luật Thuế Bảo vệ môi trường quy định biểu khung mức thuế đối với xăng từ 1.000 đồng đến 4.000 đồng/lít, mức đang áp dụng là 3.000 đồng/lít. Khung thuế với nhiên liệu bay từ 1.000 đồng đến 3.000 đồng/lít, mức đang áp dụng là 3.000 đồng/lít.
Đề xuất này lập tức gây dư luận xôn xao và lo ngại vì xăng là mặt hàng quá phổ biến. Các chuyên gia cho rằng, điều này sẽ làm cho 1 lít xăng bán ra “cõng” quá nhiều thuế phí. Giá xăng vì thế sẽ tăng mạnh, tạo gánh nặng cho người dân, doanh nghiệp.
Trong đó có 2 luồng ý kiến, rằng tăng thuế rồi tiền thu được sẽ bảo vệ môi trường thế nào hay chỉ là tăng thu ngân sách và xăng tăng giá có giúp môi trường được cải thiện hay chỉ gây hệ lụy khiến nhiều mặt hàng khác tăng giá theo.
Nhìn nhận theo góc độ kinh tế, chuyên gia kinh tế Đoàn Duy Long (Công ty tư vấn tài chính Kis) cho rằng: “Tỷ lệ chi phí xăng dầu đối với một người nghèo, thu nhập thấp của Việt Nam so với một người thu nhập cao là chênh lệch vài chục, vài trăm chứ chưa nói tới cả ngàn lần. Thực tế cho thấy ôtô hạng sang có tăng giá hàng chục tỷ đồng thì người giàu vẫn cứ đi. Nhưng chỉ cần giá các mặt hàng thiết yếu tăng một chút đủ khiến người thu nhập thấp “co cụm”. Họ không thể không đi lại để kiếm sống, mà đành thiệt thòi nín nhịn chi tiêu cho các nhu cầu khác để dành tiền… mua xăng. Theo tôi thì vì bất cứ lý do gì, việc tăng giá xăng đều khiến đại đa số người dân thêm nặng gánh”.
Có ai rảnh rỗi đi “lãng phí” xăng dầu?
Không chỉ ảnh hưởng đến người nghèo, thu nhập thấp, tức đa số người dân, giá xăng tăng vì phí môi trường còn kéo theo nhiều hệ lụy dài khác như tăng giá các mặt hàng và lại một lần nữa người dân phải gánh.
Một giảng viên đại học kinh tế nước ngoài cũng phân tích, đáng ra việc tăng thuế có cơ sở là để điều chỉnh hành vi lãng phí xăng, dầu và làm sạch môi trường. Nhưng Bộ Tài chính lại đi ước lượng nguồn thu mà cần xem xét tới những hệ lụy ảnh hưởng tới xã hội, an sinh. Người nghèo đang nộp thuế môi trường tính trên thu nhập của họ cao hơn so với người giàu. Và giờ đây, với cảnh ùn tắc triền miên mọi nẻo đường, hiếm có ai rảnh thời gian đi dạo, đi chơi trong môi trường này bởi chi phí giao thông giờ đây đã quá đủ đắt đỏ rồi. Vì vậy, nếu mục tiêu của Bộ Tài chính là tăng thu ngân sách thì giải pháp phải là cắt giảm chi tiêu.
Thực tế cho thấy, xăng dầu là mặt hàng thiết yếu, dù có đắt đỏ hơn thì người dân, các doanh nghiệp vẫn phải sử dụng. Cho nên dự thảo này không có ý nghĩa mấy về mặt nâng cao ý thức tiết kiệm, chống lãng phí. Còn để bảo vệ môi trường, lo ngại của người dân về việc môi trường cũng không dễ được cải thiện là có lý. Bằng chứng thực tế là trong những năm qua, mặc dù thuế môi trường với xăng, dầu đã tăng lên nhưng mức độ ô nhiễm môi trường vẫn tăng lên và những thông tin về việc số tiền thuế tăng thu được đã được sử dụng như thế nào để cải thiện môi trường vẫn chưa được công khai, minh bạch.
Và không chỉ có xăng dầu, không chỉ có ôtô, xe máy, có nhiều ngành sản xuất khác, nhiều doanh nghiệp đã và đang gây ô nhiễm môi trường lớn hiện nay như sản xuất thép, hoá chất... thì liệu thuế, các mức phạt đánh vào các ngành, lĩnh vực sản xuất này có tương xứng thuế môi trường với xăng dầu không. Có những doanh nghiệp sản xuất quy mô rất lớn, thực tế đã là thủ phạm những vụ ô nhiễm môi trường trên diện rộng, mức thuế, mức phạt đánh vào các doanh nghiệp này đã đủ bù đắp mức độ ô nhiễm hay chưa.
Hiện nay, tỷ lệ thuế trong giá xăng dầu của Việt Nam thuộc loại rất cao so với nhiều nước trên thế giới (trên 50%): Thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng, thuế nhập khẩu... nay lại tăng thêm thuế bảo vệ môi trường sẽ càng làm cho chi phí xăng, dầu phục vụ việc đi lại của người dân, hoạt động vận tải, kinh doanh của các doanh nghiệp tăng cao. Các doanh nghiệp vận tải ngoài việc chịu chi phí cầu đường, phí BOT tăng sẽ càng khó khăn, kém sức cạnh tranh hơn là điều khá rõ ràng. Ngoài ra, còn nhiều hệ lụy khác như nạn buôn lậu xăng, dầu sang nước lân cận do chênh lệch giá cao. Đây là hàng loạt các vấn đề mà Bộ Tài chính cần cân nhắc, xem xét cẩn trọng và hợp lý để gánh nặng không dồn về một phía người dân nghèo, thu nhập thấp.