Sốt rét sơ nhiễm là sốt rét mới bị mắc lần đầu tiên. Do cơ thể người bị mắc chưa có miễn dịch đối với sốt rét nên bệnh cảnh lâm sàng có những đặc điểm cần chú ý để phát hiện, chẩn đoán. Đồng thời, người bệnh rất dễ có nguy cơ chuyển thành sốt rét ác tính gây tử vong nếu không được xử trí, điều trị kịp thời.
Sốt rét sơ nhiễm có gì đặc biệt?
Sốt rét sơ nhiễm thường gặp ở những đối tượng người bệnh vừa từ vùng không có sốt rét lưu hành, còn gọi là vùng lành đến những vùng có sốt rét lưu hành và bị nhiễm bệnh; cơ thể bệnh nhân chưa có miễn dịch đối với bệnh sốt rét. Ngoài ra, ở trong vùng sốt rét lưu hành, đối tượng trẻ nhỏ từ 4 tháng tuổi đến trẻ em dưới 4 tuổi bị mắc sốt rét cũng được xem là sốt rét sơ nhiễm vì mới bị mắc bệnh sốt rét lần đầu tiên sau khi sinh ra.
 Quá trình hình thành và phát triển của ký sinh trùng sốt rét P.falciparum. |
Trong giai đoạn đầu, người bệnh cảm thấy mệt mỏi ở các cơ và khớp; có triệu chứng nhức đầu, chán ăn, đắng miệng, cảm giác gai lạnh ở sống lưng, ngáp vặt... Ở một số bệnh nhân thậm chí có triệu chứng tiêu chảy. Lúc này người bệnh đã bắt đầu sốt nhẹ với nhiệt độ 37,5oC đo được ở nách. Sau đó, triệu chứng sốt tăng nhanh trong vài ngày rồi chuyển sang sốt liên tục với nhiệt độ cao từ 39oC - 40oC hoặc sốt dao động không đều. Có khi sốt chồng cơn với khoảng 2 đến 3 đỉnh sốt trong một ngày; các đỉnh sốt đồng nhịp với các đợt hồng cầu máu bị phá vỡ và các thể hoa thị của ký sinh trùng sốt rét tung vào máu những merozoites. Trong giai đoạn đầu này, chu kỳ phát triển của các merozoites từ gan vào máu chưa đồng nhịp nên triệu chứng sốt chưa thành cơn có chu kỳ.
Ở giai đoạn sau, nếu người bệnh không được chẩn đoán, điều trị; sau từ 8 - 15 ngày triệu chứng sốt sẽ chuyển dần thành cơn sốt điển hình với ba giai đoạn rét run, nóng sốt, vã mồ hôi một cách có chu kỳ rõ ràng. Trong sốt rét sơ nhiễm, thời gian của mỗi cơn sốt kéo dài trung bình khoảng từ 6 - 12 giờ. Cơn sốt có chu kỳ xảy ra với thời gian khác nhau tùy theo chủng loại ký sinh trùng sốt rét bị nhiễm. Loại cơn sốt cách 48 giờ, có nghĩa là cách 2 ngày xảy ra một cơn sốt khi bị nhiễm chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum. Loại cơn sốt cách 72 giờ, có nghĩa là cách 3 ngày xảy ra một cơn sốt khi bị nhiễm chủng loại ký sinh trùng Plasmodium malariae. Đối với chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum, thường gặp cơn sốt xảy ra hàng ngày, có nghĩa là cách 24 giờ có một cơn sốt khi có 2 lứa ký sinh trùng trở lên phát triển so le, không đồng nhịp.
 Tẩm màn diệt muỗi truyền bệnh sốt rét. |
Trên lâm sàng, sốt rét sơ nhiễm có đặc điểm khác biệt với triệu chứng nhiễm trùng nhiễm độc, rối loạn thần kinh thực vật thường nặng hơn các trường hợp sốt rét tái phát. Cơn rét run xảy ra bần bật, nổi da gà, da tái xanh; cơn sốt nóng xảy ra dữ dội kèm theo nhức đầu nhiều, bị nôn mửa; có khi vật vã, mê sảng, nhịp thở nhanh, mạch nẩy mạnh, đau bụng, tiêu chảy; cuối cùng mồ hôi vã ra như tắm.
Trong sốt rét sơ nhiễm, số lượng hồng cầu có thể chưa giảm nhiều; lách có thể chưa sưng to và chưa sờ thấy ở dưới bờ sườn bên trái nhưng mật độ ký sinh trùng sốt rét thường cao và thường chưa thấy thể giao bào của ký sinh trùng trong 8 - 10 ngày đầu đối với chủng loại Plasmodium falciparum và 2 ngày đầu đối với chủng loại Plasmodium vivax.
Các trường hợp sốt rét sơ nhiễm do nhiễm chủng loại ký sinh trùng Plasmodium falciparum, nhất là trong vòng 6 tháng đầu ở giai đoạn sơ nhiễm; bệnh cảnh lâm sàng có thể chuyển thành bệnh lý nặng như sốt rét ác tính, sốt rét tiểu huyết cầu tố.
Mời xem tiếp trên SK&ĐS số 94 ra ngày 13/6/2013
Chú ý trong sốt rét sơ nhiễm, khi bệnh cảnh lâm sàng đã chuyển sang giai đoạn cơn sốt có chu kỳ thì cơn sốt cũng đủ ba giai đoạn rét run, nóng sốt, vã mồ hôi điển hình như cơn sốt rét tái phát. |