"Sợi vàng" làng miến Giới Phiên
Nhắc đến lịch sử nghề làm miến của làng thì gần như không ai còn nhớ rõ nhưng có một điều chắc chắn rằng nghề làm miến ở Giới Phiên - Trấn Yên – Yên Bái là một nghề đã giúp người dân nơi đây thoát nghèo và xây dựng kinh tế gia đình bền vững.
“Làng đót”
Chúng tôi theo lời chỉ dẫn của một người dân trên đường khi hỏi thăm về làng miến Giới Phiên: “anh chị cứ đi dọc theo đoạn đường quốc lộ này, đến chỗ nào thấy người ta trồng cây đót thì bắt đầu đến làng Giới Phiên đó… ”. Quả thật như vậy, khi chúng tôi vẫn đang chăm chú nhìn đường thì trước mặt hiện ra bạt ngàn là những ruộng đót của người dân nơi đây. Đót được trồng rải rác khắp hai bên của con đường quốc lộ dẫn vào làng. Người dân nơi đây vẫn nói vui với nhau: “Không cần xây cổng làng mà chỉ cần nhìn thấy những ruộng đót từ xa xa là người ta biết được trước mặt là làng Giới Phiên rồi”. Đến Giới Phiên vào bất kỳ thời điểm nào trong năm, dọc theo con đường quốc lộ chạy qua làng, đâu đâu cũng trắng xóa những thửa ruộng phơi miến của các hộ gia đình nơi đây.
Anh Độ đang đổ bột vào khuôn ép
“Nghề làm miến không làm người dân nơi đây giàu lên nhanh chóng nhưng bù lại nó cho chúng tôi quanh năm có công ăn việc làm và thu nhập ổn định. Miến làm ra ngày nào là bán hết ngày đó, không có miến thừa cho hôm sau”, anh Tô Văn Thu chia sẻ với chúng tôi. Nói về lịch sử nghề làm miến thì bố anh là một trong những người tiên phong mang nghề miến về làng. Không biết bắt đầu từ bao giờ, chỉ biết là nó xuất phát từ nghề làm miến Tam Thanh của Trung Quốc. Ngày đó ở làng có sẵn cây đót nên bố anh đã tập làm thử. Lúc đầu sợi ra rất to và còn không đều nữa do không có máy móc như bây giờ mà tất cả phải dùng khoan tay. “Cả một ngày chỉ làm được 1kg miến mà cũng mệt đến mướt mát mồ hôi”, anh Thu kể lại.
Giới Phiên hôm nay
Đó là câu chuyện của 30 năm về trước khi máy móc còn thô sơ, phải làm thủ công. Còn ngày nay, người dân làm miến đã có sự hỗ trợ rất nhiều từ máy móc. Bởi vậy vừa rút ngắn được thời gian làm, năng suất cao hơn và quan trọng là miến làm ra sợi nào sợi đấy thẳng đều tăm tắp.
Chị Huyền đang phơi những phên miến mới ra lò.
Minh chứng cụ thể nhất cho việc máy móc làm thay thủ công cho người dân Giới Phiên đó là làm máy 1 nồi mất hơn 3 phút nhưng nếu làm thủ công thì mất 25 – 30 phút. Bởi vậy, trung bình 1 ngày các hộ gia đình ở đây làm được 80kg miến ngày thường và 120 kg miến vào những ngày mùa. Tuy vậy vẫn không ai dám nói nghề làm miến đã nhàn hạ hơn, nếu không muốn nói là vô cùng vất vả. Cả gia đình có bao nhiêu nhân khẩu đều phải tập trung vào làm miến, vì nó có rất nhiều công đoạn nên phải chia nhau ra làm mới kịp cho mỗi mẻ miến ra lò. Một ngày của làng miến Giới Phiên bắt đầu từ 7h sáng và kết thúc vào 2 – 3h chiều. Họ phải làm qua cả trưa và vào những ngày mùa giáp Tết thì 10 – 11h đêm vẫn còn phải ngồi bó miến để kịp hàng Tết. “Thậm chí con cái những ngày đó, anh đều phải gửi sang cho ông bà Nội chăm sóc”, anh Độ một chủ hộ làm miến cho biết.
Cả xã Giới Phiên người dân đều làm miến nhưng tập trung nhiều nhất và miến có thương hiệu thì chỉ ở Thôn 6 của xã. Cả thôn có đến 60 hộ gia đình đều có xưởng làm miến riêng, còn lại một số hộ không có kinh phí và đất đai eo hẹp thì đi làm công thêu cho những gia đình có xưởng lớn. Ở Giới Phiên, miến được làm quanh năm nhưng tập trung nhất và được gọi là “ngày mùa” thì vào dịp cuối năm, giáp Tết Nguyên đán.
Chứng kiến tất cả quy trình làm miến của gia đình anh chị Huyền Thu, từ lúc trộn bột, pha bột, quấy bột,…cho đến khi sợi miến ra lò, tôi mới thực sự cảm nhận được sự vất vả của nghề miến Giới Phiên. Nhưng cái đỉnh điểm của sự vất vả không nằm ở chỗ đó mà lại ở thời tiết. Nghề làm miến còn được gọi là nghề “đo ý trời”. Công sức cả một ngày của cả gia đình có thể trong chớp mắt mất trắng nếu có những cơn mưa rào bất chợt. Bởi vậy họ phải cập nhật thời tiết từng ngày, từng giờ. Trời càng nắng to bao nhiêu càng tốt. Có như vậy, miến phơi mới đạt chuẩn độ khô.
Cứ 1kg bột ướt thì làm ra được 6 lạng miến. Giá thành 1kg bột ướt là 15.000đ và 1kg miến giá bán dao động từ 30.000 – 33.000đ. Như vậy 1kg miến, trung bình người dân lãi được 4.000đ. Và trung bình một ngày họ tiêu thụ được 80 kg – 1tạ miến. Những dịp cuối năm hàng bán chạy, một ngày bán được 5 – 6 triệu tiền hàng. Anh Thu cho biết: “vào những dịp cuối năm không đủ sức mà làm, gia đình nào cũng phải thuê thêm 2 – 3 người để kịp chạy hàng”. Riêng gia đình anh Thu có những mối hàng xuất đi Lào Cai nên ngày nào cũng không hết việc để làm.
Những sợi miến óng vàng trong nắng
5h chiều, chúng tôi rời làng Giới Phiên khi những công đoạn cuối cùng là bó miến hoàn tất. Cả một ngày ở làng, đến lúc này mới có dịp được ngồi nói chuyện thong dong với gia đình anh Độ, chị Nụ. Gia đình chị mùa này chỉ có 2 vợ chồng làm và thỉ thoảng có thêm bé Quỳnh, bé Tiến là hai đứa con của anh chị ra phơi miến giúp mẹ. Chị Nụ nhìn hai đứa con, rồi quay sang nói với tôi: “Nghề làm miến này vất vả lắm em ạ, nhưng được cái ngày nào cũng có việc đều đặn, miến làm ra đều tiêu thụ được hết, nên anh chị cũng có đồng ra đồng vào để nuôi các cháu ăn học. Vất vả một chút để cố gắng lo cho các cháu học hành lên người”. Gia đình chị cũng vừa xây được căn nhà 2 tầng khang trang từ tiền bán miến giành dụm được trong nhiều năm.
Cứ cách một vài mét trên đoạn đường quốc lộ chúng tôi đi từ làng ra lại có một ngôi nhà gác khang trang mọc lên. Âu cũng là ông trời không phụ công sự vất vả, chịu thương chịu khó của người dân nơi đây.
Bài: Vũ Ninh