Theo dự báo của Trung tâm Khí tượng thủy văn Quốc gia thì trong năm 2010, cả nước sẽ hứng chịu hơn 10 đợt nắng nóng, nhiệt độ có khi lên đến 40oC. Riêng trong tháng 5 này cũng sẽ có nhiều đợt nắng nóng khó chịu. Hiện nay, trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh, một số tỉnh Nam Bộ, khu vực miền Trung - Tây Nguyên đang chịu đựng những đợt nắng nóng kéo dài với nhiệt độ lên đến trên 38oC gây ảnh hưởng đến sinh hoạt và sức khỏe. Trong đó, say nóng là một hiện tượng thường gặp và rất dễ xảy ra khi nhiệt độ ngoài trời tăng cao.
Say nóng là một bệnh do tăng thân nhiệt. Bệnh xảy ra khi khả năng điều hòa nhiệt của cơ thể biến mất và khi nhiệt độ trung tâm vượt quá nhiệt độ bình thường. Thân nhiệt tăng khi cơ thể hấp thu nhiệt với một tốc độ nhanh hơn là sự tỏa nhiệt từ cơ thể ra môi trường xung quanh.
Có mấy trường hợp tăng thân nhiệt?
Thân nhiệt tăng (hyperthermie) thường xảy ra trong một quá trình liên tục của nhiều yếu tố liên quan với nhiệt, khởi đầu với trúng nắng hay say nắng, tiến triển dẫn đến kiệt sức do nhiệt, say nóng (heatstroke) và cao điểm là rối loạn chức năng của nhiều cơ quan và có thể dẫn đến ngừng tim. Ngoài ra còn có bệnh lý tăng thân nhiệt ác tính là một rối loạn của môi trường bên trong cơ thể, của nồng độ calcium trong các cơ vân, đặc trưng bởi một sự co thắt cơ và các cơn tăng chuyển hóa, có thể đe dọa tính mạng, xảy ra sau khi những bệnh nhân có các yếu tố di truyền tiếp xúc với các thuốc gây mê loại halogéné và những thuốc khử cực cơ (dépolarisants musculaires).
 |
Thế nào là say nóng?
Các nhà khoa học cho rằng say nóng (heatstroke) là một phản ứng viêm toàn thể khi nhiệt độ trung tâm lên trên 40,6 độ, kèm theo sự biến đổi tri giác và sự rối loạn chức năng thực thể khác. Có hai dạng say nóng: say nóng xảy ra khi nhiệt độ môi trường lên cao trong những đợt nóng bức, người già dễ bị tổn thương nhất. Hai là say nóng lúc hoạt động, xảy ra khi luyện tập thể dục thể thao hay lao động với cường độ cao, trong nhiệt độ môi trường cao và ẩm ướt, thường xảy ra với người trẻ khỏe. Theo một nghiên cứu tỷ lệ tử vong do say nóng là từ 10 - 50%.
Những yếu tố nguy cơ
Người cao tuổi có nguy cơ gia tăng mắc phải những bệnh liên kết với tiết trời nóng vì họ thường đã hoặc đang mắc phải nhiều bệnh, hay đang sử dụng nhiều loại thuốc, hoặc mất cơ chế điều hòa nhiệt độ và thiếu những người giúp đỡ. Các yếu tố nguy cơ: thiếu máy điều hòa không khí, mất nước, béo phì, uống rượu, mắc các bệnh tim mạch, các bệnh lý ngoài da như vẩy nến, chàm, bỏng, cường tuyến giáp... đang dùng các loại thuốc như: phéochromocytome, kháng cholinergiques, diamorphine, cocaine, amphétamines, phénothiazine, bêta-bloquants
Nhận biết các dấu hiệu bị say nóng
Say nắng: sốt cao trên 39,8oC, da nóng, khô và đỏ, không có mồ hôi, lúc đầu thở sâu, mạch nhanh sau đó là thở nông và mạch yếu, giãn đồng tử, lú lẫn, mê sảng, co giật, bất tỉnh. Say nóng: da lạnh, ẩm ướt (say nóng do gắng sức, da thường ẩm), tái mét, vã mồ hôi; khô miệng, đuối sức, choáng váng, nhức đầu, buồn nôn, hoặc nôn, bị chuột rút, mạch nhanh và yếu. Say nóng khi hoạt động nặng ngoài trời nắng thường thấy da nóng và khô, các dấu hiệu sớm là mệt lả, đau đầu, khó ở, đỏ mặt, nôn và tiêu chảy. Bệnh tim mạch với loạn nhịp tim và hạ huyết áp. Rối loạn chức năng hô hấp với hội chứng suy hô hấp cấp ở người lớn. Rối loạn thần kinh trung ương với các cơn động kinh và hôn mê. Suy gan và thận. Rối loạn đông máu. Tiêu cơ vân.
Say nóng cần phân biệt với các trường hợp: ngộ độc thuốc, hội chứng cai thuốc, hội chứng thần kinh ác tính của các thuốc hướng thần, nhiễm khuẩn huyết, nhiễm khuẩn hệ thần kinh trung ương...
Xử lý một trường hợp say nóng như thế nào?
Khẩn trương làm giảm thân nhiệt cho nạn nhân: đưa ngay vào chỗ mát, thoáng gió, quạt mát, đặt nằm ngửa, gác chân cao. Cởi bỏ bớt quần áo, cho uống nước lạnh có muối, nếu có dung dịch oresol càng tốt. Chườm lạnh bằng khăn thấm nước đá khắp người, nhất là các vùng cổ, nách, háng. Chuyển đến bệnh viện ngay nếu nạn nhân không uống nước được, nôn liên tục, sốt tăng liên tục, bất tỉnh, kèm triệu chứng khác như đau ngực, khó thở, đau bụng.
Điều trị trên nguyên tắc điều chỉnh những bất thường về nước và điện giải. Nếu nạn nhân bị ngừng tim cần nhanh chóng thực hiện thủ thuật hồi sức tim phổi và làm lạnh bệnh nhân.
Nhiều phương pháp làm lạnh có thể dùng gồm: cho uống nước mát. Đặt những bọc nước đá trên những vùng có những động mạch lớn ở nông như nách, bẹn, cổ. Sự làm lạnh bề mặt có thể gây run lạnh.
Những cơ sở y tế có điều kiện có thể sử dụng dịch lạnh truyền tĩnh mạch, cathéter làm lạnh trong mạch máu... Lưu ý rằng không có một thuốc đặc hiệu nào làm giảm nhiệt độ trung tâm trong say nóng và không có bằng cớ chắc chắn rằng các thuốc hạ nhiệt có hiệu quả trong say nóng.
Phòng tránh say nóng, say nắng bằng cách: không làm việc lâu, quá sức trong môi trường nắng nóng. Trẻ em, người cao tuổi, người bị bệnh mạn tính, người uống rượu bia không phơi nắng, nóng lâu. Uống nhiều nước, kể cả khi chưa thấy khát, mặc quần áo rộng, thấm mồ hôi.
BS. Trần Thanh Tâm