Đó là ý kiến của hàng loạt các chuyên gia môi trường tham dự buổi tọa đàm “Chất thải công nghiệp: Hạn chế trong quản lý và khuyến nghị chính sách” do Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) tổ chức sáng nay 10/5.
Các chuyên gia môi trường trao đổi trong buổi tọa đàm
Tại buổi tọa đàm trên, GS Đặng Hùng Võ - nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường – khẳng định việc giám sát kiểm tra, thanh tra, quan trắc môi trường ở Việt Nam đang thiếu tính hệ thống. Chắc chắn câu chuyện kiểm tra, giám sát, thanh tra đặt ra trong hệ thống pháp luật khá chu đáo nhưng thực tế cho thấy rằng rất rời rạc, gần như không có kết nối giữa trung ương với địa phương, cơ sở có nguy cơ gây ô nhiễm không kết nối với nhau. – ông Võ nhận định thêm.
Ông Võ lấy luôn vụ Formosa làm ví dụ. “Việc xả thải của Formosa cắm thẳng ra biển có được giám sát hay không giám sát trong quá trình xây dựng, cái đó Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Tĩnh phải nắm được. Tại sao lại có sự xảy ra khác với giải pháp nêu ra trong báo cáo về tác động môi trường? Rõ ràng câu chuyện kiểm soát ở đây đang có cái gì đấy thiếu sót”- nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường nêu quan điểm.
“Chắc chắn câu chuyện kiểm tra, giám sát, thanh tra đặt ra trong hệ thống pháp luật khá chu đáo nhưng thực hiện trong thực tế qua vụ việc Formosa đã cho thấy rằng rất rời rạc, gần như không có kết nối giữa trung ương với địa phương, cơ sở có nguy cơ gây ô nhiễm không kết nối với nhau. Ở câu chuyện này, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Tĩnh đang thể hiện cái gì đấy hơi thiếu trách nhiệm” – ông Võ nhận định thêm.
Hiện nay, liên quan đến việc xả thải của Formosa, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã giao Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) cùng UBND tỉnh Hà Tĩnh triển khai ngay trạm quan trắc tự động để kiểm tra, kiểm soát việc xả thải của nhà máy. Tuy nhiên, đến ngày 8/5, Giám đốc Sở TN-MT Hà Tĩnh cho biết việc này còn phải chờ, chưa thể làm ngay.
GS Đặng Hùng Võ - nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường (Ảnh: T.K)
Còn TS Nguyễn Xuân Sinh – Phó Cục trưởng Cục Hóa chất (Bộ Công thương) nói rằng tiêu chuẩn, quy chuẩn của VN chưa hẳn là thấp, thậm chí còn có một số điều rất khắt khe. Tuy nhiên, công tác giám sát, kiểm soát lại còn nhiều bất cẩn. Hiện việc quan trắc online có quy định song việc thực thi cần phải xem xét lại. Vì đối với các doanh nghiệp nhỏ thì yêu cầu họ có quan trắc online là một điều khó, quá tốn kém. Ngoài ra, việc quan trắc online không phải lúc nào cũng thực hiện được luôn và ngay bởi việc quan trắc online cũng đòi hỏi thời gian xét nghiệm, phân tích. Ngoài ra, việc quy hoạch ngành còn nhiều khiếm khuyết. Trên thực tế, có những yêu cầu về mặt đầu tư, vùng song các địa phương lại chẳng theo dõi, lờ đi về quy hoạch ngành.
Bên cạnh đó, ý thức của doanh nghiệp cũng là một điều đáng nói. Hiện có những doanh nghiệp thiếu ý thức trong việc bảo vệ môi trường, tuân thủ các quy định về xả thải, xử lý thải.... trong khi cơ quan chức năng lại không đủ lực lượng, vật chất để có thể giám sát doanh nghiệp 24/24h được. TS Trần Thế Loãn – Nguyên Phó Cục trưởng Cục kiểm soát ô nhiễm (Tổng cục Môi trường) thừa nhận rằng "chuyện doanh nghiệp xả trộm là có và tôi đảm bảo là tỉ lệ phát hiện được là thấp hơn thực tế".
"Bản thân chúng ta ở nhà đã phân loại rác để giảm thiểu áp lực cho các công ty môi trường hay chưa? Bản thân chúng ta đã làm tốt phần mình, đã tự giác hay chưa? Rõ ràng là chỗ nào không có công an thì ở ngã tư đèn đỏ vẫn có người đi, đó là điều khó tránh khỏi, tương tự với câu chuyện xả thải ra môi trường" – ông Loãn đặt câu hỏi. Do đó, theo ông Loãn, việc giáo dục nâng cao ý thức của mỗi cá nhân ở thời điểm này vẫn là quan trọng nhất.
Đoàn công tác kiểm tra hệ thống xử lý nước thải của Formosa
Sao không dựa vào dân?
GS Đặng Hùng Võ kiến nghị cơ quan chức năng phải tiến hành rà soát để không thể có cơ hội xảy ra ô nhiễm môi trường. Hệ thống kiểm soát, thanh tra, kiểm tra phải kết nối thành một hệ thống thì mới có mặt bằng giám sát toàn bộ. Bên cạnh đó, việc tham gia của người dân, các tổ chức xã hội dân sự vào giám sát môi trường là hết sức cần thiết. Tuy vậy, hiện nay, duy nhất mới chỉ có Luật Đất đai có 1 điều cho phép người dân giám sát trực tiếp, còn các luật khác không có.“Tôi đề nghị Quốc hội bổ sung ngay một điều vào Luật Bảo vệ môi trường mới được thông qua. Môi trường liên quan tới toàn dân”- ông Võ đặt vấn đề.
Ông Nguyễn Xuân Sinh, Phó Cục trưởng Cục Hóa chất, Bộ Công thương phát biểu tại buổi tọa đàm. (Ảnh: Hùng Võ/Vietnam )
Còn TS Nguyễn Xuân Sinh kiến nghị: “ Có những thông số địa lý mà chúng ta có thể có được song những thông tin về địa lý, thực tiễn thì tại sao chúng ta lại không dựa vào dân”.
TS Trần Hiếu Nhuệ - Phó Viện trưởng Viện kỹ thuật nước và Công nghệ môi trường đúc kết lại: “Chúng ta không thể vì kinh tế mà bỏ môi trường. Giải pháp phải như thế nào: phải đầu tư thay đổi nhận thức của con người, những người chịu tác động của môi trường và nhận thức của chủ đầu tư. Vì có giám sát đến mấy đi chăng nữa, vì chúng ta chẳng đủ năng lực, tiềm lực để theo dõi các doanh nghiệp cả ngày lẫn đêm được cả. Đi đôi với sự khuyến khích là chúng ta phải tăng cường xử phạt về mặt kinh tế và nhiều mặt khác để răn đe”.