Việc liên kết xuất bản giữa các nhà xuất bản (NXB) với các công ty, nhà sách, đơn vị tư nhân... đã giúp thị trường sách ở nước ta phong phú, giá cả cạnh tranh và đặc biệt, bạn đọc có thêm cơ hội tiếp cận với nguồn tri thức từ các ấn phẩm. Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực thì thực tế cũng chỉ ra rằng, liên kết xuất bản thời gian qua ở Việt Nam còn có nhiều mặt hạn chế, yếu kém, sai sót...
Theo ông Hoàng Vĩnh Bảo - Thứ trưởng Bộ Thông tin & Truyền thông (TT&TT), hoạt động liên kết xuất bản ở nước ta thời gian qua đã cho thấy điểm nổi bật khi huy động nhiều nguồn lực tham gia, có nhiều tác phẩm hay, thúc đẩy xây dựng và phát triển thương hiệu giữa NXB và công ty phát hành sách. Ngoài ra, nhiều chuyên gia đánh giá, thông qua hoạt động liên kết xuất bản, một số đơn vị phát huy tính năng động, cho ra đời nhiều tác phẩm hay, có giá trị; nhiều tác phẩm kinh điển của nước ngoài được mua bản quyền và được dịch, xuất bản ở Việt Nam. Tuy nhiên, thực tế cũng phản ánh, liên kết xuất bản ở nước ta còn diễn ra nhiều sai phạm, bộc lộ hạn chế và nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ việc buông lỏng quản lý, năng lực, trình độ của một số cá nhân, biên tập viên tại NXB… còn yếu kém. Theo thống kê, 90% các vi phạm trong hoạt động xuất bản thuộc về liên kết xuất bản.
Miếng ngon Hà Nội vừa bị tịch thu, tiêu hủy và các đơn vị xuất bản bị phạt hàng trăm triệu đồng do có nhiều sai phạm nghiêm trọng.
Không khó để chỉ ra những vụ việc liên kết xuất bản mà ở đó là những cuốn sách có hình ảnh phản cảm, nhảm nhí hoặc bạo lực; nội dung không phù hợp với lứa tuổi, đối tượng bạn đọc... khiến dư luận dậy sóng. Trong đó, cuốn sách Bộ luật Dân sự và văn bản hướng dẫn thi hành 2014 được liên kết xuất bản giữa một NXB với công ty ngoài, bìa sách này in hình một người thật, hai tay cầm hai cán cân và đứng trên một quả cầu lửa, trên người chỉ mặc chiếc quần lót trông rất nhố nhăng, phi nghệ thuật. Cùng với đó, cuốn Bộ luật Hình sự và văn bản hướng dẫn thi hành 2014 là sản phẩm liên kết xuất bản, bìa sách in hình hai đĩa cân, một bên để chiếc đồng hồ, một bên để một xấp tiền ngoại tệ cũng khiến bạn đọc, giới chuyên môn vô cùng bức xúc. Hai cuốn sách liên kết vừa nêu đã vi phạm nghiêm trọng luật xuất bản, vì thế, cơ quan chức năng đã “tuýt còi”, xử phạt hành chính lên tới hàng trăm triệu đồng và yêu cầu đơn vị xuất bản phải thu hồi những ấn phẩm đã đưa ra thị trường.
Đặc biệt gần đây, Cục Xuất bản, In và Phát hành (Bộ TT&TT) đã gửi công văn hỏa tốc tới các đơn vị trực thuộc trên cả nước yêu cầu kiểm tra và tịch thu ấn bản mới Miếng ngon Hà Nội của nhà văn Vũ Bằng, được liên kết xuất bản bởi NXB Dân Trí, Công ty văn hóa Minh Tân - Nhà sách Minh Thắng. Theo đó, cuốn Miếng ngon Hà Nội có nội dung vi phạm về chính trị, thông tin sai lệch so với tác phẩm gốc. Trong bản thảo được đưa đến NXB Dân trí, trang 213 nguyên văn là: “Tôi ao ước một ngày đất nước thanh bình và thống nhất; toàn dân sát cánh với nhau ăn mừng Đại Nhật bằng một bữa tiệc vĩ đại có đủ những miếng ngon Hà Nội”. Nhưng đến khi sách được phát hành, đơn vị này đã tự sửa nội dung, mang hàm ý chính trị đen tối. Nội dung văn bản sai phạm thuộc phần phụ lục dài 9 trang mang tên “Các báo phê bình Miếng ngon Hà Nội kỳ xuất bản thứ nhất”. Đại diện Cục Xuất bản khẳng định, trong nội dung xác nhận đăng ký xuất bản cuốn sách Miếng ngon Hà Nội không bao gồm phụ lục có nội dung các bài báo đăng trong sách và có đoạn viết sai.
Với những sai phạm nghiêm trọng, áp dụng theo các điều khoản tại Nghị định 159/2013/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, xuất bản; Cục Xuất bản - In và Phát hành vừa qua đã ra quyết định xử phạt hành chính Công ty Văn hóa Minh Tân - Nhà sách Minh Thắng 240 triệu đồng. Bên cạnh đó, đơn vị này còn bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung: “Tịch thu xuất bản phẩm vi phạm, đình chỉ hoạt động liên kết xuất bản, phát hành xuất bản phẩm 6 tháng”. Trong khi đó, NXB Dân trí bị xử phạt 15 triệu đồng vì xuất bản phẩm Miếng ngon Hà Nội không đúng nội dung được Cục Xuất bản xác nhận đăng ký xuất bản. Ngoài ra, doanh nghiệp tư nhân in Hà Phát bị phạt hành chính 15 triệu đồng vì in cuốn Miếng ngon Hà Nội không đúng nội dung bản thảo đã được người đứng đầu NXB Dân trí ký duyệt...
Thông qua những sự việc trên cho thấy, hoạt động liên kết xuất bản ở nước ta vẫn còn nhiều điều phải suy ngẫm và cũng cho thấy không ít nguy hại. Vẫn biết cơ quan chức năng thời gian qua đã vào cuộc và xử phạt hành chính ở mức cao nhất hàng trăm triệu đồng, thu hồi, tiêu hủy nhiều xuất bản phẩm liên kết sai phạm... nhưng các sự việc sai phạm vẫn nối dài. Phải chăng bên cạnh sự thiếu giám sát, công tác quản lý lỏng lẻo tại các NXB, đội ngũ nhân viên, biên tập viên của NXB và đơn vị liên kết thiếu kỹ năng, trình độ văn hóa, kiến thức... cộng với các chế tài xử phạt chưa đủ sức răn đe (vì chủ yếu phạt hành chính, trong khi đó lợi nhuận các đơn vị thu được cao hơn nhiều so với mức xử phạt) nên tất yếu sai phạm diễn ra? Có lẽ đã đến lúc cơ quan quản lý hoạt động xuất bản cần đưa ra “liều thuốc đặc trị”, tăng nặng mức xử phạt sai phạm đối với những “con sâu làm rầu nồi canh” trong liên kết xuất bản để hoạt động này phát triển lành mạnh và bền vững.