Mỗi cuốn sách được ví như một người thầy đặc biệt. Thế nhưng, lượng người đọc sách đang ngày càng ít đi, đó là nỗi buồn của những người làm sách. Có lẽ, chỉ có những thay đổi toàn diện về nhận thức, nhân lực, vật lực thì mới có thể hướng tới được cái đích cả xã hội đọc sách. Và thiếu nhi chính là đối tượng đầu tiên cần được nuôi dưỡng niềm đam mê đọc sách.
Nhiều tín hiệu lạc quan
Thực tế cho thấy, hiện nay, để kích cầu thị trường đọc dành cho thiếu nhi, các nhà xuất bản, các nhà sách liên kết đã sáng tạo ra những mẫu mã đẹp. Có hàng trăm đầu sách với các kiểu dáng mới lạ, đẹp mắt, mới nhìn thấy, cầm lên đã cảm thấy hấp dẫn, nên có thể thấy, hầu như bất kỳ bố mẹ nào dẫn con đi hiệu sách cũng tìm mua được cho con em mình ít nhất là một vài cuốn sách ưng ý.
Ghi nhận từ dịp Quốc tế thiếu nhi năm nay, đúng thời điểm các em học sinh nghỉ hè, thay vì mua sắm những món quà vô thưởng vô phạt, nhiều bố mẹ lựa chọn sách để làm quà tặng cho các bé. Điều này mang lại một tín hiệu khả quan cho văn hóa đọc, đặc biệt là dành cho lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng.
Sách dành cho thiếu nhi đang dần được nâng cao về mẫu mã và chất lượng.
Để kịp thời đáp ứng nhu cầu đọc, các nhà xuất bản còn tổ chức những chương trình thú vị như Đọc xuyên mùa hè gồm rất nhiều hoạt động giới thiệu, ra mắt sách, giao lưu đọc sách và giảm giá để phụ huynh có thể mua nhiều sách hơn cho các em vào dịp này. Hình thành thói quen và yêu thích đọc sách nên bắt đầu càng sớm càng tốt và lứa tuổi thiếu niên, nhi đồng là lứa tuổi lý tưởng để xây dựng thói quen đó.
Kể từ dịp hè, nhu cầu đọc sách không ngừng tăng khiến những người làm sách càng thêm hứng thú với công việc của họ. Tháng cuối năm 2019, NXB Kim Đồng giới thiệu tập sách Chuyện kể ở lớp học Cây Me của tác giả Nguyễn Thị Kim Hòa, người từng giành nhiều giải thưởng văn học viết cho thiếu nhi. Bộ sách gồm những câu chuyện nhẹ nhàng, hài hước dành cho trẻ nhỏ ở lứa tuổi mẫu giáo và tiểu học, được khéo léo lồng vào đó những bài học nho nhỏ phù hợp với lứa tuổi thiếu nhi.
Những nhân vật nhí trong truyện khá gần gũi với các em nhỏ ngoài đời, có bạn lí lắc, có bạn thông minh, có bạn cô độc, cũng có bạn hay bắt nạt bạn khác. Vượt lên trên tất cả cá tính và những nỗi niềm riêng của từng bạn, lớp học đã cùng nhau đoàn kết và giành giải vô địch ở hội thi chạy Mùa Xuân trước những đối thủ đáng gờm của lớp Cây Xoài. Tập sách Chuyện kể ở lớp Cây Me còn sinh động, đáng yêu với phần minh họa màu của họa sĩ Tố Ny. Sắc thái từng nhân vật hiện rõ qua các trang sách, giúp bạn đọc cảm nhận trọn vẹn câu chuyện, thấy mình chính là thành viên thứ 13 ở lớp Cây Me.
Rõ ràng, sách dành cho thiếu nhi đang dần được nâng cao về mẫu mã và chất lượng. Những tác phẩm tranh truyện Việt được một số nhà xuất bản chú trọng đầu tư nên ngày càng đẹp về cách trình bày, màu sắc, phong phú về nội dung, hấp dẫn được bạn đọc nhỏ tuổi, vừa đáp ứng được nhu cầu giải trí, vừa có tính giáo dục cao. Đây là một điểm nổi bật, thể hiện sự cố gắng, nỗ lực rất lớn của các nhà xuất bản trong việc phục vụ nhu cầu của bạn đọc và dần tiến tới việc cạnh tranh với tranh truyện nước ngoài.
Gần đây, hai cuốn sách dành cho thiếu nhi của Tạ Duy Anh được NXB Phụ Nữ phát hành, đó là cuốn Phép lạ - là truyện vừa kể về chuyến nghỉ hè của một cô bé thành phố. Cô bé bị bệnh tim bẩm sinh, từ nhỏ đã phải hạn chế tiếp xúc cuộc sống bên ngoài vốn ồn ào, phức tạp; Hiệp sĩ áo cỏ là một truyện đồng thoại hóm hỉnh. Từ những mô tả chi tiết và sinh động sinh hoạt của các con thú ở đồng cỏ, với trí tưởng tượng và liên tưởng tinh tế, tác giả dựng nên một xã hội thu nhỏ trong đó có người tốt kẻ xấu, người thật thà kẻ mưu mẹo, người ngay kẻ gian... Ở cả hai tác phẩm, nhà văn Tạ Duy Anh đều nhấn mạnh vào khía cạnh giáo dục tinh thần trẻ em. Tác giả gửi gắm mong muốn một lớp trẻ khỏe mạnh, yêu thiên nhiên, sống nhân hậu.
Bên cạnh sách truyền thống, việc kết hợp giữa sách in và công nghệ tạo thành sách tương tác, đã giúp trẻ nhỏ ngoài đọc sách như cách thông thường còn được thỏa sức sáng tạo và chơi đùa với sách. Xu hướng này không còn mới lạ trên thế giới nhưng hiện vẫn đang được xem là món lạ trong danh mục sách thiếu nhi, được nhiều phụ huynh trong nước quan tâm. Đi tiên phong trong việc thực hiện thể loại sách tương tác ở Việt Nam là Công ty sách Đinh Tị. Cách đây 4 năm, dòng sách tương tác đã và đang phát triển trên thế giới nhưng vào thời điểm đó, trẻ em Việt Nam không được tiếp xúc nhiều do sách nhập thường có giá khá cao và còn xa lạ với các bậc phụ huynh. Tuy nhiên, ngay khi Đinh Tị sản xuất các sản phẩm sách tương tác với chất lượng ngoại nhập mà giá phù hợp với thu nhập của người Việt, đã được các bậc phụ huynh đặc biệt ủng hộ.
Vẫn còn những băn khoăn
Lạc quan là vậy nhưng thị trường sách thiếu nhi hiện nay không khỏi khiến người trong cuộc lo lắng, bởi ngoài những cuốn sách quen thuộc được tái bản nhiều lần như: Dế mèn phiêu lưu ký, Đất rừng phương Nam, Góc sân và khoảng trời hay bộ sách đồ sộ Kính vạn hoa, bộ sách của Nguyễn Nhật Ánh hay các tập truyện tranh Doremon thì lực lượng các tác giả viết cho thiếu nhi vẫn được cho là khan hiếm. Cũng có một thực tế là các độc giả nhỏ tuổi ngày nay có nhiều lựa chọn hơn giữa các đề tài sách (văn học, kiến thức; sách sáng tác trong nước, sách mua bản quyền nước ngoài...). Đặc biệt là hiện nay chúng ta không có nhiều tên tuổi tác giả mới được coi là “nổi đình nổi đám” viết sách cho thiếu nhi.
Mặt khác, chúng ta phải thấy khách quan là cách viết cũng như cách tư duy và vốn kiến thức văn hóa của đa số người viết Việt Nam hiện nay còn chưa thỏa được nhu cầu của người đọc được tiếp xúc với các kiệt tác văn học thiếu nhi thế giới. Cái khó nhất khi các bậc phụ huynh đi hiệu sách hiện nay là tìm cho con một cuốn sách mới của một tác giả mới viết cho thiếu nhi.