Viết đối ngoại, khác với đối nội, không phải chỉ dịch văn kiện Đảng là đủ mà phải tự mình nghiên cứu các vấn đề và tự viết để giải thích cho người nước ngoài hiểu, tán thành sự nghiệp giải phóng dân tộc và phương cách hành động của ta. Thời kỳ này, trong số những sách của NXB Ngoại văn có ảnh hưởng lớn nhất thời chống Mỹ, phải kể đến các cuốn Chiến tranh nhân dân, Quân đội nhân dân và bộ Tuyển tập văn học Việt Nam. Tác giả hai cuốn trên là Võ Nguyên Giáp, do Nguyễn Khắc Viện chấp bút bằng tiếng Pháp, chỉ là hai cuốn sách mỏng nhưng nội dung lại rất sâu sắc. Qua cách viết giản dị và phân tích rất khoa học, tác phẩm đã chỉ rõ chính nghĩa của cuộc cách mạng vũ trang giành độc lập của một nước thuộc địa. Cuộc đấu tranh của toàn dân vũ trang nhất định thắng, mặc dù đối thủ là quân đội đế quốc hùng mạnh. Bản tiếng Pháp, Anh, Tây Ban Nha được dịch sang nhiều ngôn ngữ khác, trở thành những tài liệu cẩm nang cho phong trào Giải phóng dân tộc, đặc biệt ở châu Phi và Mỹ Latinh. Nó cũng có tác dụng tạo lòng tin quốc tế vào khả năng thắng Mỹ của ta.
Còn bộ Tuyển tập Văn học Việt Nam (chủ biên Nguyễn Khắc Viện và Hữu Ngọc) bản tiếng Pháp gồm 4 tập, dày 2.000 trang, bản tiếng Anh 1 tập dày 1.000 trang là tác phẩm văn học mà lại có tác dụng bất ngờ về chính trị đối với trí thức phương Tây, gây được cảm tình của họ với một dân tộc có nền văn hóa ấy. Tập I xuất bản đúng năm 1972, dưới bom B52 Mỹ, đã gây sự sửng sốt cho giới trí thức quốc tế. Tờ Thế giới, nhật báo hàng đầu của Pháp đánh giá: “Suốt ngày đêm, máy bay B52 và hàng trăm máy bay chiến đấu Mỹ đã dội bom xuống thôn xóm Việt Nam, nhưng đối phương của Mỹ lại là những người cứng đầu vì họ có trí thông minh và lòng tự hào. Họ vừa xuất bản một tuyển tập thơ cổ dưới bom đạn, giữa lúc giấy in khan hiếm”. Trên tờ Thế giới ngoại giao cũng xuất hiện những dòng nhận xét: “Cuốn sách để hiểu sự vững vàng của một dân tộc. Nền văn hóa ấy là thành lũy tốt để chống ngoại xâm”. Bộ tuyển tập này được hai nhà xuất bản ở Paris tái bản nhiều lần.
Tạp chí Nghiên cứu Việt Nam cũng làm xuất sắc vai trò của nó: Hiện nay, có nhà xuất bản Mỹ đang chuẩn bị xuất bản một tuyển tập các bài trong Nghiên cứu Việt Nam thời ta chống Mỹ vì họ cho rằng Nghiên cứu Việt Nam thể hiện rõ nhất quan điểm của Việt Nam trong thời kỳ ấy.
Nghiên cứu Việt Nam đã đi sâu vào mọi vấn đề chính trị, quân sự, kinh tế và đặc biệt là văn hóa, nhằm vào đối tượng các nhà hoạt động chính trị, xã hội, trí thức phương Tây để họ hiểu ta và viết lại cho nhân dân nước họ, trong điều kiện ta không thể phát hành rộng rãi... Vậy là sau đó, nhiều ký giả đã căn cứ trên những tư liệu gốc mà phát triển cộng với sự nghiên cứu thêm của mỗi người. Họ đã tự hình thành một đội ngũ “tái sản xuất tuyên truyền” của ta ở ngay hậu phương của đối phương.
Từ sau chiến tranh, tuyên truyền đối ngoại của ta về mặt văn hóa chú ý nhiều đến những phương tiện hoành tráng: các đoàn nghệ thuật đi biểu diễn, tổ chức các triển lãm ở nước ngoài. Làm vậy là cần thiết, nhưng bên cạnh đó, sách báo đối ngoại lại chưa được chú ý đúng mức. Sách báo Nhà nước đặt hàng nặng về các văn kiện chính trị và hình thức mà nhiều sứ quán chất đống không phát hành được, trong khi đó lại thiếu sách văn hóa và nghiên cứu có giá trị. Sách báo ngoại ngữ cần phải đi tiền trạm và hậu thuẫn đắc lực cho ngoại giao và ngoại giao văn hóa...
Hữu Ngọc