Một tờ báo địch vận khác là tờ Chiến hữu tiếng Đức (Waffenbrueder) và tiếng Pháp (Frères d’armes). Người phụ trách là ông E.Borcher có tên Việt là Chiến Sĩ, một trí thức Đức chống phát-xít trong đội quân Lê dương Pháp trôi dạt sang ta, được giác ngộ và được ông Trường Chinh kết nạp từ trước Cách mạng Tháng Tám. Những tờ báo này viết cho đối tượng binh lính nên nói chính trị nhẹ nhàng, có nhiều mục tươi vui để hấp dẫn họ đọc. Ông Chiến Sĩ được phong trung tá, về sau làm đại diện cho Thông tấn xã Đông Đức ở Hà Nội trước khi về Đức...
Sau khi tiếp quản Hà Nội, ta mới có điều kiện in ấn sách báo đối ngoại.
Khoảng năm 1956, tạp chí tiếng Pháp Le VietNam démocratique (nước Việt Nam dân chủ) ra đời nhằm đối tượng độc giả Pháp: vận động dư luận Pháp ủng hộ tổng tuyển cử thống nhất Việt Nam theo Hiệp định Giơnevơ. Tổng biên tập là Trần Đức Thảo. Ban thư ký tòa soạn có Lê Văn Chất, Phạm Thành Vinh và Hữu Ngọc. Tạp chí ra được 1 số thì... chết vì mỗi vị trong Ban biên tập đều là “sếp” của một cơ quan lớn, quá bận, không có thời gian họp...
Cuối những năm 50, NXB Ngoại văn, Báo Ảnh Việt Nam (ra nhiều thứ tiếng) và tạp chí Le VietNam en marche (Việt Nam tiến bước) ra đời. Không kể những ấn phẩm của Thông tấn xã Việt Nam, NXB Ngoại văn (Giám đốc Nguyễn Đức Quỳ - Thứ trưởng Bộ Văn hóa) là cơ quan đầu tiên chuyên xuất bản sách đối ngoại, chủ yếu dịch văn kiện và tác phẩm văn học.
Tờ Le VietNam en marche (VNEM) ra hàng tháng (1957-1963) in cả tiếng Pháp, tiếng Anh và Quốc tế ngữ. Đối tượng là độc giả bình thường nên hình thức nhẹ nhàng, đậm nét văn hóa, kể cả văn hóa truyền thống. 7 năm phát hành qua các sứ quán, tờ này đã có tiếng vang. Độc giả Đan Mạch W.Nielson cho VNEM là rất hấp dẫn, có “giá trị thông tin về một đất nước xa xôi”. Độc giả Tiệp Khắc Maderyc tìm thấy nhiều điều thú vị về dân tộc Việt Nam trong báo này. Độc giả Đức Jundel: “thường xuyên đọc VNEM, tạp chí đẹp và nội dung lý thú”. Độc giả Nigeria là Kobani đánh giá: “VNEM đã giới thiệu cho người dân mọi nơi cố gắng của nhân dân nước VNDCCH đã đạt được những thành tựu trong mọi lĩnh vực nhờ lao động hết mình!”.
Cuối năm 1963, tờ VNEM bị đình chỉ vì trong phong trào chống xét lại, VNEM bị coi là “xét lại”, bị ảnh hưởng phương Tây. Ban biên tập phải kiểm điểm tự phê và tổng biên tập Hữu Ngọc đi học Trường Nguyễn Ái Quốc 6 tháng để nâng cao lập trường. Nghĩ lại thời ấy, tuyên truyền đối ngoại của ta ít kinh nghiệm, rất ấu trĩ. Một cán bộ tuyên huấn cao cấp đến giảng cho Ban biên tập chúng tôi: “Các anh không cần viết cái gì riêng cho độc giả nước ngoài. Cứ dịch báo Nhân dân và các bài nói của các vị lãnh đạo là đủ. Viết về nông thôn, cứ bám bí thư huyện là đủ!”. Một thí dụ khác: Khi phê phán VNEM xét lại, có bài viết về một người dạy hổ ở rạp xiếc thì bị phê: Viết như thế là ám chỉ “hổ giấy đế quốc” của Mao chủ tịch và cho là giai cấp tư sản (như hổ) cũng cải tạo được (!). Những chuyện ấy ngày nay nghĩ lại khó tưởng là chuyện thật!
(còn nữa)
Hữu Ngọc