Sa sút trí tuệ: Phòng ngừa được không?

Trong số bệnh nhân bị sa sút trí tuệ, nguyên nhân do bệnh Alzheimer chiếm từ 60 - 70%. Sa sút trí tuệ là nguyên nhân ảnh hưởng nghiêm trọng nhất đến cuộc sống của người cao tuổi ở nhiều phương diện: cá nhân, gia đình và xã hội.

Thế nào là sa sút trí tuệ?

Sa sút trí tuệ là sự suy giảm chức năng nhận thức từ đó ảnh hưởng đến các khả năng của trí nhớ, tư duy, định hướng, hiểu biết, tính toán, lập kế hoạch, học tập, ngôn ngữ đánh giá và phán đoán trong khi ý thức của bệnh nhân vẫn bình thường. Sa sút trí tuệ ở người già thì không bao gồm những suy giảm khả năng của não bộ như giảm trí nhớ - có liên quan tới tuổi tác (hay còn được gọi là quên lành tính).

Teo não bệnh nhân sa sút trí tuệ.

Nguy cơ của sa sút trí tuệ

Có một số nguy cơ dẫn đến chứng sa sút trí tuệ. Điển hình là các loại bệnh lý như bệnh lý mạch máu não (xuất huyết não, nhồi máu não), bệnh tiểu đường, bệnh tăng huyết áp, béo phì, rối loạn chuyển hóa, bệnh lý tim mạch, người lười hoạt động thể chất... và nhiều trường hợp có liên quan đến yếu tố gia đình.

Biểu hiện của sa sút trí tuệ

Biểu hiện của chứng sa sút trí tuệ có nhiều giai đoạn từ nhẹ đến nặng như: giảm trí nhớ gần (ví dụ: quên ngay điều mình vừa nói, quên đồ vật vừa để đâu đó...); giảm khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ; thay đổi cá tính, cảm xúc; giảm hoặc mất khả năng thực hiện các công việc hàng ngày như làm vệ sinh cá nhân, ăn uống; mất định hướng về không gian và thời gian; rối loạn hành vi nặng; hoang tưởng, ảo giác... Những bệnh nhân sa sút trí tuệ nặng sẽ phải sống hoàn toàn lệ thuộc vào người khác và chết trong bệnh cảnh suy kiệt, nhiễm khuẩn hoặc các chấn thương nặng.

Dự phòng được không?

Có một số phương pháp khác góp phần quan trọng vào việc phòng chống sa sút trí tuệ. Tập luyện đều đặn, theo một số nghiên cứu, giúp giảm tới 50% nguy cơ tiến triển của bệnh. Tập luyện thể chất thường xuyên làm chậm quá trình thoái hóa của não bộ ở những người bắt đầu có những biểu hiện về sa sút trí tuệ. Hình thức tập luyện rất đa dạng, phong phú với các hình thức như đi bộ, chạy nhẹ nhàng, đạp xe, chơi các môn thể thao hợp với lứa tuổi và sức khỏe. Nên đảm bảo thời gian tập khoảng 30 phút mỗi ngày với ít nhất 5 ngày trong tuần.

Chế độ ăn tốt là điều không thể thiếu giúp não bộ luôn khỏe mạnh và hưng phấn. Người bị sa sút trí tuệ hoặc người cao tuổi nên ăn vừa đủ lượng calorie cùng các yếu tố vi lượng, các vitamin, các chất điện giải. Một khẩu phần ăn khỏe mạnh bao gồm rau xanh, những loại thực phẩm giàu acid béo omega-3 như cá hồi và một số loài cá sống ở vùng nước lạnh khác như cá bơn, cá ngừ, cá sardines, cá thu; các loại hạt đậu, hạt lanh và dầu thực vật như dầu olive, một số loại quả có màu vỏ sậm như quả dâu, mận, cam, nho đỏ, quả cherries, cà phê và chocolate, dầu olive, dầu dừa. Người bị sa sút trí tuệ không nên ăn thức ăn có nhiều mỡ động vật, thịt có màu đỏ (thịt trâu, bò, cừu...), thức ăn nhanh, đồ rán hoặc nướng, thực phẩm đóng hộp, các loại thực phẩm đã qua quá trình chế biến kiểu công nghiệp và tuyệt đối không hút thuốc lá, không lạm dụng rượu bia.

Việc luyện trí nhớ thường xuyên bằng các phương pháp như học tập những cái mới (học ngoại ngữ, luyện tập âm nhạc, đọc sách báo...), giải các câu đố khó, các ô chữ... cũng rất hữu ích giúp cho não bộ hoạt động được tốt hơn. Những giấc ngủ ngon giúp não bộ nghỉ ngơi và hồi phục chức năng sau một ngày dài căng thẳng và mệt mỏi. Ngủ sâu, không mộng mị không những làm cho cơ thể khỏe mạnh mà còn giúp suy nghĩ rõ ràng, rành mạch và nhanh. Kiểm soát tốt những lo âu, căng thẳng của cuộc sống cũng làm chậm quá trình tiến triển của sa sút trí tuệ. Bên cạnh đó, để phòng chống sa sút trí tuệ, hãy tham gia tích cực các hoạt động xã hội như những chương trình tình nguyện, các hoạt động nhân đạo từ thiện; gia nhập các câu lạc bộ, các tổ chức xã hội, các lớp thể thao, văn hóa; thường xuyên tới các tụ điểm xã hội văn hóa như công viên, nhà hát, rạp chiếu phim; gia nhập các mạng xã hội như facebook... Những hoạt động liên tục sẽ giúp duy trì sức khỏe thể chất và nâng cao năng lực tinh thần, chống thoái hóa và sự xuống cấp trí nhớ. Cuối cùng, phòng và điều trị tốt các bệnh mạn tính như tim mạch, tiểu đường, bệnh lý tai biến mạch não... sẽ giúp cho não bộ không bị tổn thương và sẽ tránh được quá trình tiến triển của sa sút trí tuệ do những nguyên nhân này gây ra.

PGS.TS. Vũ Đức Định