Ðứng giữa những ngôi làng ấy, trong tôi dâng lên biết bao cảm xúc hoang mang. Làng được điểm trang bởi những ngôi nhà cao ngất ngưởng, là kết quả lao động của những con người bao tháng ngày mưu sinh xa quê. Ấy vậy mà có vùng quê 60% dân số đã bỏ làng,… Ánh mắt trẻ thơ ở nơi đó vì thế vơi bớt sự trong trẻo.
Chẳng ai ngờ được nỗi đau
Tiếng khóc của em bé tên An có bố mất vì nghiện, mẹ bỏ đi xa ở làng Thanh Gia, xã Quảng Phú (Lương Tài - Bắc Ninh) cứa vào tim tôi nhói đau. Tóc tai em bờm xờm, mũi xanh thò lò. Nay em sống với ông bà - những người sẽ trở thành cha mẹ của em. Dù ông bà thương cháu đến đâu cũng làm sao bằng cha mẹ. Vả lại, ông bà đã già, như trái chín trên cây, biết ngày nào rụng xuống. Khi ấy, tương lai của em sẽ ra sao? Tên An mà chẳng an. Hẳn nhiên em sẽ phải đối mặt với những ngày gian nan cùng cực. Nếu đủ bản lĩnh, em sẽ trở thành người tốt, còn không sẽ thành loài cỏ hoang dại.
Đường làng ngõ xóm vắng lặng, nhiều ngôi nhà cửa đóng im ỉm do chủ đi làm ăn xa.
Không phải tự nhiên mà tôi nghĩ đến kết cục ấy. Nhiều người cao tuổi ở Thanh Gia đã nghĩ đến điều ấy. Hàng chục trường hợp cha mẹ đi làm ăn xa, nghiện ngập rồi mất đã chứng minh điều ấy. Nhiều đứa trẻ bị bỏ lại làng chứng minh điều ấy. Rộng ra, làng Thanh Gia có hơn 300 người đi làm ăn xa. Xã Quảng Phú có cả thảy hơn 1.000 người đi làm ăn xa. Người ta chịu vất vả, tích cóp rồi khuân tiền về với hy vọng bù đắp cho tổ ấm, xây cao những ngôi nhà. Kết cục thì sao? Con cái sử dụng đồng tiền bố mẹ gửi về mua ma túy, chích hút. Chúng bị đánh gục bởi cạm bẫy rồi chẳng lo học hành. Mấy năm trở lại đây, một số gia đình thay vì được hưởng niềm vui con cái thành đạt thì phải tự làm đơn đưa con đi cai nghiện hoặc tự đóng cũi nhốt ép con cai nghiện với ước mong con… trở lại làm người tốt! Thanh Gia đã lâm vào bi kịch, số ngôi nhà hoành tráng mọc lên tỉ lệ thuận với số người nghiện hút. Vậy giàu có mà làm gì? Ông Trần Văn Quyết - Trưởng Công an xã Quảng Phú cho biết: “Chúng tôi thống kê không hết những trường hợp mắc nghiện. Bởi vì người ta tìm cách giấu giếm. Rồi họ tìm cách qua mặt cơ quan chức năng. Nhưng phải khẳng định là nhiều lắm và khi nhìn lên những ngôi nhà đẹp của dân, tôi thấy ngậm ngùi”.
Tâm sự của ông Quyết, tuy chưa nói hết, nhưng đủ thấy sự tàn phá tổ ấm bởi chính người dân không ý thức được tầm quan trọng của những bàn tay săn sóc. Rằng con cái cần lắm sự tận tâm của cha mẹ. Rằng những ngôi nhà kia dù cao to đến mấy cũng không thể vững vàng nếu chủ nhân của nó không nuôi dưỡng hơi ấm trong đó.
Trong hành trình tìm hiểu về những người bỏ làng, các cuộc ra đi, tôi đã thật sự choáng khi đứng giữa các xóm của xã Xuân Thượng, huyện Xuân Trường (Nam Định). Cả tiếng đồng hồ đứng ở đường xóm mà không tìm được ai để hỏi thăm. Đơn giản vì đến 60% dân số của xã đã đi làm ăn xa. Và đến 50% chủ nhân những ngôi nhà của xã đi vắng, cửa khóa im ỉm. Theo ông Vũ Minh Giang - cán bộ lao động thương binh xã hội xã Xuân Thượng: “Ở nhà chỉ còn người già, trẻ em và những người ốm không đi làm được. 30% diện tích ruộng là người dân xã khác đến cấy. 10ha ruộng bỏ hoang, cỏ mọc um tùm”. Những con số ấy khiến bất cứ ai nghe thấy cũng giật mình. Cùng sự giật mình ấy là nỗi lo ngại. Bọn trẻ, theo thống kê từ mẫu giáo đến học phổ thông, toàn xã có chừng 600 em. Các em sẽ sống cảnh thiếu bố mẹ, chỉ trông vào ông bà chăm sóc và những đồng tiền vèo vèo gửi về. Ai dám khẳng định, các em nhỏ sẽ lớn lên, ngoan ngoãn, trưởng thành từ đồng tiền bố mẹ chúng gửi về? Một người đàn ông trong xã cho hay: “Chắc sẽ không tốt bằng bố mẹ chúng chăm sóc. Có người biết điều đó nhưng họ còn mải mưu sinh, kiếm tiền”.
Nhiều đứa trẻ bị bỏ lại làng vì bố mẹ đi làm ăn xa quê.
Không cần phải đợi lâu, tôi đã nhìn ra hậu quả của nó. Cữ 4 giờ chiều, các ông bà đổ về khu vực cổng trường để đón các cháu. Về nhà, có đứa trẻ vui đó, vui vì được chơi thỏa thích mà không bị bố mẹ quản, vui vì được ông bà chiều, hư và nghịch không bị đánh. Một số khác thì lang thang, ngơ ngác và vô hồn bên những cánh cửa im ỉm khóa, chỉ thi thoảng được hàng xóm đến mở ra cho thông gió, có hơi người, đỡ ẩm mốc. Liệu những người ông, người bà có thể hiểu được khoảng trống tâm hồn hay những vết thương âm ỉ mưng mủ của các em?
Khi người già chăm cháu mọn
Tâm sự với ông Vũ Thành Trung (xóm 10, xã Xuân Thượng), tôi hiểu nỗi niềm của người đàn ông đã 80 tuổi suốt cả cuộc đời hy sinh vì con cháu. Vợ chồng ông sinh tới 9 người con, từ hơn chục năm qua, ông bà cứ lần lượt trông tới 7 đứa cháu thay các con. Nay ông bà đang chăm hai con của anh Vũ Quốc Việt hiện đang làm nghề thu gom đồng nát ở Hà Nội. “Vợ chồng thằng Việt gửi cháu Quân cho tôi khi nó mới được 14 tháng. Nay cháu đã đi học mẫu giáo rồi. Còn thằng anh nó năm nay học lớp 10. Chúng tôi nuôi các cháu khó nhọc lắm, phần vì già rồi, phần vì kỹ năng không còn thích hợp. Các người già như chúng tôi chấp nhận cảnh chăm cháu mọn. Nhưng biết làm thế nào. Các con nó có nguyện vọng làm giàu, làm sao cấm cản”, ông Trung thở dài.
Nhiều ngôi nhà bỏ hoang do chủ đi làm ăn xa.
Bà Nguyễn Thị Tịnh - vợ ông Trung đỡ lời chồng rằng, vì cuộc sống chứ chẳng ai muốn xa con. Chỉ tội bọn trẻ, ông bà không thể hướng dẫn cháu học hành, đành để tự các cháu muốn học thế nào thì học. Tại sao có thể để như thế? Liên hệ với ông Nguyễn Công Hoan - Phó Trưởng phòng Lao động - Thương binh - Xã hội huyện Xuân Trường, ông nêu bật “thành tích”: Xuân Trường có số người làm ăn xa nhiều nhất tỉnh Nam Định. Có tiền, họ kiến thiết nhà cửa hoành tráng. Nhưng Xuân Trường cũng đông trẻ em lang thang nhất Nam Định. “Chúng tôi lo ngại cho một thế hệ”, ông Hoan bùi ngùi.
Nhằm tìm thêm những dẫn chứng lý giải cho sự trả giá từ những ước mơ của bà con đi làm ăn xa, tôi tìm đến làng Lạc Gián, xã Hương Gián (Yên Dũng - Bắc Giang). Nơi đây được thống kê đến 90% số hộ có nhà cao tầng. Tất cả là nhờ đi làm ăn xa và nay, xóm làng vắng lặng, im ắng. Từ ngõ dưới đến xóm trên chỉ có người già và trẻ nhỏ. Lực lượng lao động trong thôn đã… đi cùng với ước mơ.
Bài, ảnh: Ngô Thục Miên
