”Càng gần đến ngày Toà ra phán quyết, Trung quốc càng có những hành động hung hăng như tập trận trên Biển Đông, phủ nhận thẩm quyền của Toà trọng tài thường trực thành lập theo Phụ lục VII. Đây là những hành động chuẩn bị dư luận trước khi Toà trọng tài đưa ra quyết định cuối cùng. Một mặt Trung quốc mong muốn ổn định dư luận trong nước, một mặt tiến hành các chiến dịch ngoại giao tìm kiếm sự ủng hộ quốc tế”. Thiếu tướng Lê Văn Cương, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Chiến lược (Bộ Công An) nhận định.
-Thưa ông sau những hành động hung hăng tại Biển Đông, gần đây Trung quốc lại có thái độ mềm dẻo, thậm chí là ve vuốt Philippines. Vì sao lại có sự thay đổi này?
-TT Lê Văn Cương: Từ năm 2013 đến ngày 29/6/2016 vừa rồi, quan hệ Trung quốc-Phippines dưới thời ông Aquino hết sức căng thẳng. Chính ông Aquino đã quyết định kiện Trung Quốc lên Toà trọng tài thường trực La Hague. Khi ông Duterte lên nắm quyền, ông ta hé lộ những quan điểm khác hẳn so với ông Aquino. Ông Duterte cho rằng phải hợp tác với Trung quốc, phải đàm phán song phương với Trung Quốc trong vấn dề Biển Đông. Điểm thứ hai, ông Duterte vẫn hợp tác với Mỹ nhưng vẫn hợp tác chặt chẽ với Trung quốc. Điểm thứ 3, ông Duterte cho rằng chỉ có hợp tác với Trung quốc mới có thể đảm bảo cho nền kinh tế Philippines phát triển. Khi Manila thay đổi thái độ với Trung quốc, những thay đổi này có lợi cho Trung quốc. Chắn chắn Trung quốc sẵn sàng điều chỉnh mối quan hệ với Philippines theo hướng có lợi cho mình đồng thời phù hợp với quan điểm của Tổng thống Philippines.
-Ở thời điểm này, một ngày trước khi Toà trọng tài ra phán quyết cuối cùng, dư luận đang nghiên về giả thuyết nào, thưa ông?
- TT Lê Văn Cương: Năm 2013, Philippines khởi kiện Trung quốc 15 vấn đề, trong đó vấn đề cốt lõi, đó là yêu cầu Toà La Hague đưa ra phán quyết cuối cùng về yêu sách đối với chủ quyền vùng nước bao chiếm trong đường 9 đoạn của Trung Quốc đi ngược lại Công ước Luật Biển 1982; kèm theo đó yêu cầu Toà trọng tài phải đưa ra phán quyết rằng tất cả những đá ở Trường Sa mà chỉ nổi lên khi thuỷ triều xuống là chỉ có đá và điều này có nghĩa là các nước có thể đánh cá tự do ở đây. Theo tôi, có một số phương án Tòa trọng tài có thể đưa ra. Thứ nhất, yêu sách đường 9 đoạn của Trung quốc không có vấn đề gì-điều này có lợi hoàn toàn cho Trung quốc và tất cả các nước tranh chấp khác đều thiệt thòi và yếu thế trước Trung quốc. Thứ hai, Toà trọng tài có thể ra phán quyết chỉ ra rằng chỉ có đảo Ba Bình mới có nước ngọt-điều kiện tự nhiên cho con người sinh sống thì gọi là đảo. Còn tất cả các địa vật khác còn lại là đá. Thứ ba, đó là ở Trường Sa tất cả là đá và như vậy Trung quốc chỉ có quyền thiết lập vùng 12 hải lý và như vậy sẽ có lợi cho các bên tranh chấp với Trung quốc. Phán quyết theo cách nào cũng không có lợi cho Trung quốc mà có lợi hơn cho Philippines. Nhưng chắc chắn Toà cũng sẽ không đáp ứng đầy đủ yêu cầu của Philippines.
-Trung quốc, từ trước đến nay đều tuyên bố họ sẽ không tuân thủ phán quyết. Vậy, hành động của Trung quốc sẽ tác động đến phán quyết của Toà ra sao thưa ông?
- TT Lê Văn Cương: Trung quốc chắn chắn sẽ có phản ứng. Nếu Toà phán quyết bất lợi cho Trung quốc, họ có thể sẵn sàng bồi đắp đảo Scaborough mà Trung Quốc gọi là đảo đá Hoàng Nham. Về tổng thể, Scaborough có vị trí đặc biệt quan trọng. Nếu từ trên không, Hoàng Sa, Trường sa và Scaborough sẽ tạo thành thế chân vạc có khả năng khống chế hoàn toàn Biển Đông. Chắc chắn Mỹ, Philippines sẽ có những phản ứng rất dữ dội nếu Trung quốc tiến hành điều này. Thứ hai, không loại trừ nhân Toà trọng tài Thường trực ra Phán quyết bất lợi cho Trung quốc, Trung Quốc sẽ thiết lập vùng Nhận dạng Phòng không (ADIZ) trên Biển Đông. Thứ ba, Trung quốc có khả năng triển khai máy bay chiến đấu ở những đảo mới bồi đắp và tiếp tục triển khai tên lửa đất đối không HQ9 ở các đảo họ bồi đắp; lắp thêm hệ thống Radar tần số cao. Chắn chắn họ sẽ có phản ứng trên thực địa.
Tôi nghĩ rằng, nếu Trung quốc bất chấp phán quyết của Toạ trọng tài thì liệu việc Trung quốc tuyên bố trỗi dậy hoà bình có còn ý nghĩa nữa hay không? Các nước liệu còn lòng tin với Trung quốc nữa hay không nhất là khi Trung quốc đang triển khai chính sách “Một vành đai, một con đường?”. Tôi nghĩ rằng chiến lược “Một vành đai, một con đường?” mới là chiến lược lâu dài và cơ bản của Trung quốc. Tranh chấp trên Biển Đông chỉ là vấn đề trước mắt và nhỏ thôi.
-Xin cảm ơn Thiếu tướng.